Atlantische oceaan een jaar lang recordwarm

Sinds maart 2023 is het oppervlak van de Atlantische Oceaan ongekend warm voor de tijd van het jaar. Hoe uitzonderlijk zijn deze temperaturen? En is dit een teken van een versnelde opwarming of zelfs het overschrijden van een kantelpunt?

Wat de metingen zeggen 

Op basis van metingen door schepen en satellieten is een gedetailleerd beeld te maken van de zeewatertemperatuur aan het oppervlak. In afbeelding 1 is dit weergegeven voor het afgelopen jaar (mei 2023 t/m april 2024) als afwijking ten opzichte van het langjarig gemiddelde (1971-2000). Vrijwel overal ter wereld waren de oceanen uitzonderlijk warm. De hoge temperaturen in de tropische Stille Oceaan zijn het gevolg van El Niño, maar dat geldt niet voor de Atlantische Oceaan, waar de temperatuur al in maart 2023 begon te stijgen, ruim voor aanvang van El Niño. Sindsdien is iedere dag een dagrecord gesneuveld, vaak met uitzonderlijke marges voor zeewatertemperaturen over zo’n groot gebied: elke dag was het veel warmer dan eerder gemeten op dezelfde kalenderdag.  

De vraag waar wetenschappers voor staan is nu: kan dit recordjaar verklaard worden op basis van ‘gewone’ klimaatverandering, is hier iets anders aan de hand, of wellicht zelfs een kantelpunt overschreden? 

Een kijkje onder het oppervlak 

De metingen waar we het hier over hebben zijn van het zeewateroppervlak. Maar de oceaan is gemiddeld zo'n 4 kilometer diep. Om de temperatuurrecords aan het oppervlak beter te begrijpen moeten we dieper kijken. Dankzij meetboeien op zee (Argo-floats) kan de temperatuurafwijking op diepte in kaart worden gebracht (afbeelding 2 boven). Hier zien we dat de uitzonderlijk hoge temperaturen eind 2023 en begin 2024 grotendeels beperkt waren tot de bovenste 50 meter van de oceaan. Zoals wij eerder schreven kan zo’n sterke opwarming aan het oppervlak deels verklaard worden door een tijdelijke zwakke wind en een mogelijke toename in inkomende zonnestraling. De zwakke wind zorgt ervoor dat de warme laag water minder mengt met het koudere water eronder, terwijl de zonnewarmte alleen in de dunne laag oppervlaktewater wordt opgenomen.

Wanneer we de temperatuurafwijkingen in de bovenste 700 meter corrigeren voor de meerjarige trend in opwarming, wordt het signaal aanzienlijk kleiner (afbeelding 2 onder). Ruim de helft van het warmterecord kan dus verklaard worden door geleidelijke opwarming, al blijft er nog steeds een onverklaarde afwijking over van zo'n 0,2 graden. In de voorgaande jaren 2011-2023 was de bovenste 100 meter van de Atlantische Oceaan juist iets kouder dan gemiddeld, ten opzichte van de opwarmende trend. 

Een versnelling van de klimaatopwarming 

De uitstoot van broeikasgassen stijgt nog altijd, waardoor de toegevoegde warmte aan het klimaatsysteem versneld toeneemt. Van deze extra warmte wordt ongeveer 90% opgenomen door de oceanen. Recent onderzoek toont aan dat deze warmteopname ook versneld toeneemt. Wanneer we rekening houden met deze versnelling, is het recordjaar 2023-2024 helemaal niet meer zo uitzonderlijk (afbeelding 3). De temperatuur aan het oceaanoppervlak was nog steeds bovengemiddeld, maar ten opzichte een versnelde opwarming, was dit jaar even afwijkend als een veelvoud van eerdere warme en koude jaren. 

De temperatuur in de diepzee wordt slechts beperkt beïnvloed door weerfenomenen en is daarom een betere indicator voor de invloed van klimaatopwarming. Wanneer we kijken naar de gemiddelde temperatuur in de bovenste 700 meter, volgt deze zeer nauwkeurig de versnelde trendlijn. Er is afgelopen jaar in de Atlantische Oceaan dus niet veel meer warmte toegevoegd dan mag worden verwacht op basis van de toenemende concentratie aan broeikasgassen en de daardoor veroorzaakte versnelde opwarming.