Elf steden op de tocht

Terwijl het winterse weer van de afgelopen week plaats maakt voor voorjaarsachtig weer met temperaturen oplopend tot 17 graden, werd vandaag precies 40 jaar geleden (op 21 februari 1985) de twee-na-laatste échte Elfstedentocht verreden terwijl de dooi al inviel. Omdat de kans op de ‘Tocht-der-Tochten' zo klein is geworden, wordt al jaren een Alternatieve Elfstedentocht gehouden op de Oostenrijkse Weissensee. Dat leek altijd een ‘zekerheidje’. Maar ook daar verandert het klimaat snel, en slinken de kansen, zo bleek dit jaar.

"De dooi was al begonnen"

Eerst terug naar 1985. Sinds 1963 had men uitgekeken naar deze dag. 22 jaar wachten werd beloond. Heel Nederland zag Evert van Benthem op 21 februari 1985 de race winnen en duizenden daarna de toertocht schaatsen. Onder hen mijn KNMI-collega Reindert: "Ik heb tot het laatste moment getwijfeld. Ga ik wel, ga ik niet? Ik had niet al te veel kunnen oefenen, en de dooiaanval was feitelijk al begonnen. Maar ja, wanneer krijg je weer een kans? Dus toch gegaan! Zuidwestenwind. Ja, dát was wel lekker, windje mee vanaf Stavoren, schaatsen van groepje naar groepje. 's Avonds werd het link, met plassen op het ijs. Al die mensen ... Vanaf Dokkum tegenwind, de laatste kilometers op je tandvlees, zorgen dat je niet viel. Maar ... Leeuwarden gehaald!"

Het lange wachten begon

Na 1985 volgde 1986 met opnieuw een Tocht. In 1987 bijna. Toen jaren niks. Pas in 1997 verscheen de mythische Tocht weer ten tonele, in begin januari nog wel, én met prachtig ijs. Ongelofelijk. Het kon dus nog, én zo vroeg in het jaar. Het gevoel overheerste dat we vooral vaak ‘pech’ hadden met de timing van de winterse periode. Na de roes van 1997 werd het opnieuw stil. Heel stil. Pas in 2012 leken de vooruitzichten ouderwets gunstig, maar gooide sneeuw roet in het eten. Het ijs groeide niet snel genoeg, er bleven wakken, en het feest ging niet door. De jaren erna werd er nog wel op natuurijs geschaatst. Soms een dag, soms meerdere. Ook de techniek staat niet stil en tegenwoordig kunnen we met de juiste voorbereidingen en op speciaal geprepareerde ijsbanen regelmatig 'over één nacht ijs'. Maar hoe heerlijk het rijden van rondjes op een natuurijsbaan ook is, het is geen Elfstedentocht.

Slinkende kansen door de opwarming

Voor iedere winter sinds 1920 berekenen we de gemiddelde temperatuur in De Bilt van de koudste 15-daagse periode (afbeelding 1). Meestal kon de Elfstedentocht verreden worden als die temperatuur onder de -4,2℃ kwam (de jaren met de bolletjes). We noemen dit voor het gemak 'elfstedenweer'. Wat de grafiek laat zien is dat elfstedenweer door de opwarming steeds minder vaak voorkomt. Hierover schreven we al vaker. Maar, dankzij ons grillige winterweer is de kans nog niet helemaal nul.  

Afbeelding 2 laat het relatieve verschil zien tussen de langste en gemiddelde lengte van een periode onder -4,2 graden. Dat scheelt in ons land meer dan een factor 10. Ons land ligt daarmee op de grens waar 'veel te hopen valt'. Als het hier dan een keer echt koud wordt, dan is er ook echt de mogelijkheid dat die kou langer duurt. Ga je verder naar het noorden, oosten, of de bergen in, dan wordt elfstedenweer steeds meer een zekerheidje. Bij ons is het mogelijk, maar wel echt speciaal. We mogen dus nog hopen dat een Scandinavisch hogedrukgebied zich voor meerdere weken op een gunstige plek nestelt, zodat kou op transport gezet kan worden richting Friesland. Een beetje sneeuw mag, zeker als het ijs al wat dikker is. Maar verder graag oostenwind en een heldere hemel.