In Nederland is de zonnestraling in de afgelopen 30 jaar toegenomen, vooral in de lente. De toename komt vooral doordat de zon vaker schijnt. Hierdoor is het vaker dan vroeger nodig om je huid te beschermen tegen de zon. Wat er een rol speelt bij blootstelling aan de zon leggen we hier uit aan de hand van het eerste mooi-weer weekend van 6-7 april.
De zon zendt voortdurend energie uit in de vorm van straling. Een deel daarvan kunnen we zien en ervaren we als licht. Een ander deel bestaat uit ultraviolette (UV-)straling. Die straling is niet zichtbaar voor het menselijk oog. Blootstelling aan een teveel aan UV-straling kan leiden tot verbranding van de huid. Een belangrijke maat voor UV-straling is de zonkracht, ook wel bekend als de UV-index. Hoe sterker de zonkracht is, hoe groter de kans op verbranding.
De belangrijkste factor voor de zonkracht is de hoogte van de zon: hoe hoger de zon boven de horizon staat, hoe korter het lichtpad door de atmosfeer en de ozonlaag en hoe minder ultraviolette straling door de ozonlaag weggefilterd wordt. De hoeveelheid licht is echter ook belangrijk. En niet alleen het directe licht, ook het diffuse, verstrooide licht. Hoeveel licht verstrooid wordt is afhankelijk van de kleur: hoe blauwer het licht, hoe meer verstrooiing door de lucht. Daarom zien we de hemel als blauw, niet zwart, zelfs op een kraakheldere dag. Als de zon heel laag staat bij zonsondergang wordt zowel het directe als het diffuse licht regelmatig rood van kleur, omdat het meeste blauwe licht dan al is verstrooid. Ook witte wolken kleuren bij de juiste omstandigheden dan even rood.
Van de onzichtbare UV-straling wordt zelfs meer dan 70% verstrooid. UV-straling komt dus van alle kanten op je af, niet alleen direct van de zon. Daarom kun je ook in de schaduw verbranden, al gaat dat wel een stuk langzamer dan in de volle zon.
Het KNMI maakt dagelijks zonkrachtverwachtingen. Vanaf zonkracht 3 geldt het advies: ”weren, kleren, smeren!”. Bij zonkracht 5 spreken we van een sterke zonkracht en vanaf 7 van zeer sterk.
Het weekend van 6 en 7 april 2024 was het eerste mooi-weer weekend van dit jaar. Zaterdag 6 april werd het in De Bilt 24 graden. Veel mensen zullen er juist vanwege de warmte op zaterdag al aan gedacht hebben zich te beschermen tegen de zon. Ondanks dat er veel hoge sluierbewolking aanwezig was en later op de dag ook nog overtrekkend Saharazand. Het was zeker geen warme dag met een strakblauwe lucht.
Op 7 april waren de weersomstandigheden heel anders: heldere lucht en met name in de middag ook vrij zonnig - de zondag deed zijn naam eer aan. Het was ook koeler, in De Bilt werd het 21 graden. Met wat meer wind en lagere temperaturen was het aangenaam in de volle zon. De lagere temperaturen verdreven bij sommigen misschien ook de gedachte aan zonbescherming. Maar op het midden van de dag was de inkomende zonnestraling tot wel 50% hoger dan op zaterdag! Veel mensen liepen daarom juist die zondagmiddag een zonverbranding op, zo bleek bij een korte rondvraag binnen en buiten het KNMI.
Wat er die zaterdag ook anders was dan die zondag was de verdeling van het zonlicht tussen directe en indirecte (diffuse) zonnestraling. Directe zonnestraling komt in een rechte lijn direct op je huid terecht. Diffuse zonnestraling is zonlicht dat onderweg wordt verstrooid. Dat gebeurt door luchtmoleculen, maar ook door wolkendruppels, ijskristallen, of fijnstof zoals Saharazand. Daardoor komt diffuse straling ook vanuit andere richtingen op je huid.
Metingen van directe en diffuse zonnestraling in het weekend van 6 en 7 april laten het verschil tussen beide dagen goed zien (afbeelding 1 en 2). Op zaterdag werd een deel van de zonnestraling door de sluierbewolking en het woestijnstof onderschept – zie afbeelding 3 - en was er veel diffuse zonnestraling. Veel meer dan op de heldere zondag. De spectaculaire rode zonsondergang op zondag had overigens niets van doen met de Saharastof van de zaterdag - ondanks meldingen in de media. Dat Saharastof was op zondag alweer het land uit.
Er is een eenvoudige test om zonder meetinstrumenten iets over de hoeveelheid UV-straling uit verschillende richtingen te weten te komen. Bij veel diffuus licht krijg je de neiging met je ogen te gaan knijpen. Ben je ergens met veel bomen en groen of bebouwing aan de horizon dan is die neiging veel minder dan wanneer je op open terrein bevindt of boven water en strand, zelfs in de schaduw. Temperatuur en warmte zeggen niet alles: de wintersporter weet maar al te goed dat ondanks vorst en kou het toch makkelijk verbranden is bovenop de witte skipistes met vrij uitzicht rondom (vrije horizon).
De neiging om met je ogen te gaan knijpen blijkt te beginnen bij een UV index van ongeveer drie en is daarom een handige herinnering voor bescherming van je huid (en ogen!) tegen de felle UV-straling van de zon. Meer beschutting zoeken, meer bedekkende (UV-werende) kleding en smeren met zonnebrandcrème.
Nederlanders staan hoog in de lijstjes van huidkanker in Europa. Het aantal mensen met huidkanker groeit gestaag en daar zijn verschillende oorzaken voor . De verwachting is dat dit aantal de komende jaren blijft stijgen. De zon in Nederland schijnt ook nog eens vaker dan vroeger en de lucht in Nederland is de afgelopen 50 jaar een stuk schoner geworden. En met het opwarmende klimaat begint de lente ook steeds vroeger waardoor we ons eerder en langer blootstellen aan de zon. Het is dus steeds belangrijker om je huid goed te beschermen. Voor jonge kinderen - die een gevoeliger huid hebben die ook nog eens langer “mee moet” - geldt dit nog sterker. Geniet, maar verbrand niet!
Het klimaat verandert en dat merken we bijna iedere dag. Het KNMI is de afgelopen jaren veranderd...
22 juli 2024 - NieuwsberichtHoera, het broeikaseffect is tweehonderd jaar oud! Of in ieder geval de eerste beschrijving ervan...
17 juli 2024 - KlimaatberichtVandaag, 15 juli is het precies 20 jaar geleden dat de Aura-satelliet werd gelanceerd, met daar a...
15 juli 2024 - NieuwsberichtMet indrukwekkend veel detail heeft satelliet EarthCARE zijn eerste metingen verricht van de hoev...
12 juli 2024 - Klimaatbericht