Het raadsel van het verbranden in de schaduw

In Nederland is de zonnestraling in de afgelopen 30 jaar toegenomen, vooral in de lente. De toename komt vooral doordat de zon vaker schijnt. Hierdoor is het vaker dan vroeger nodig om je huid te beschermen tegen de zon. Wat er een rol speelt bij blootstelling aan de zon leggen we hier uit aan de hand van het eerste mooi-weer weekend van 6-7 april.

Wat is zonkracht? 

De zon zendt voortdurend energie uit in de vorm van straling. Een deel daarvan kunnen we zien en ervaren we als licht. Een ander deel bestaat uit ultraviolette (UV-)straling. Die straling is niet zichtbaar voor het menselijk oog. Blootstelling aan een teveel aan UV-straling kan leiden tot verbranding van de huid. Een belangrijke maat voor UV-straling is de zonkracht, ook wel bekend als de UV-index. Hoe sterker de zonkracht is, hoe groter de kans op verbranding.  

De belangrijkste factor voor de zonkracht is de hoogte van de zon: hoe hoger de zon boven de horizon staat, hoe korter het lichtpad door de atmosfeer en de ozonlaag en hoe minder ultraviolette straling door de ozonlaag weggefilterd wordt. De hoeveelheid licht is echter ook belangrijk. En niet alleen het directe licht, ook het diffuse, verstrooide licht. Hoeveel licht verstrooid wordt is afhankelijk van de kleur: hoe blauwer het licht, hoe meer verstrooiing door de lucht. Daarom zien we de hemel als blauw, niet zwart, zelfs op een kraakheldere dag. Als de zon heel laag staat bij zonsondergang wordt zowel het directe als het diffuse licht regelmatig rood van kleur, omdat het meeste blauwe licht dan al is verstrooid. Ook witte wolken kleuren bij de juiste omstandigheden dan even rood. 

Van de onzichtbare UV-straling wordt zelfs meer dan 70% verstrooid. UV-straling komt dus van alle kanten op je af, niet alleen direct van de zon. Daarom kun je ook in de schaduw verbranden, al gaat dat wel een stuk langzamer dan in de volle zon.  

Het KNMI maakt dagelijks zonkrachtverwachtingen. Vanaf zonkracht 3 geldt het advies: ”weren, kleren, smeren!”. Bij zonkracht 5 spreken we van een sterke zonkracht en vanaf 7 van zeer sterk. 

Eerste mooi-weer weekend van 2024 

Het weekend van 6 en 7 april 2024 was het eerste mooi-weer weekend van dit jaar. Zaterdag 6 april werd het in De Bilt 24 graden. Veel mensen zullen er juist vanwege de warmte op zaterdag al aan gedacht hebben zich te beschermen tegen de zon. Ondanks dat er veel hoge sluierbewolking aanwezig was en later op de dag ook nog overtrekkend Saharazand. Het was zeker geen warme dag met een strakblauwe lucht.  

Op 7 april waren de weersomstandigheden heel anders: heldere lucht en met name in de middag ook vrij zonnig - de zondag deed zijn naam eer aan. Het was ook koeler, in De Bilt werd het 21 graden. Met wat meer wind en lagere temperaturen was het aangenaam in de volle zon. De lagere temperaturen verdreven bij sommigen misschien ook de gedachte aan zonbescherming. Maar op het midden van de dag was de inkomende zonnestraling tot wel 50% hoger dan op zaterdag! Veel mensen liepen daarom juist die zondagmiddag een zonverbranding op, zo bleek bij een korte rondvraag binnen en buiten het KNMI.  

Directe zonnestraling en indirecte zonnestraling 

Wat er die zaterdag ook anders was dan die zondag was de verdeling van het zonlicht tussen directe en indirecte (diffuse) zonnestraling. Directe zonnestraling komt in een rechte lijn direct op je huid terecht. Diffuse zonnestraling is zonlicht dat onderweg wordt verstrooid. Dat gebeurt door luchtmoleculen, maar ook door wolkendruppels, ijskristallen, of fijnstof zoals Saharazand. Daardoor komt diffuse straling ook vanuit andere richtingen op je huid.

Metingen van directe en diffuse zonnestraling in het weekend van 6 en 7 april laten het verschil tussen beide dagen goed zien (afbeelding 1 en 2). Op zaterdag werd een deel van de zonnestraling door de sluierbewolking en het woestijnstof onderschept – zie afbeelding 3 - en was er veel diffuse zonnestraling. Veel meer dan op de heldere zondag. De spectaculaire rode zonsondergang op zondag had overigens niets van doen met de Saharastof van de zaterdag - ondanks meldingen in de media. Dat Saharastof was op zondag alweer het land uit.