Mens telt mee in de wereldwijde waterhuishouding

De totale hoeveelheid vloeibaar water op land is aan het afnemen. Dat blijkt uit metingen van de Grace satelliet. De bijdrage hiervan aan de gemiddelde zeespiegelstijging wordt geschat op 8%. Toegenomen verdamping door klimaatverandering en watergebruik door de mens worden als belangrijkste factoren gezien. Voor een duurzame beschikbaarheid van zoet water zijn in veel gebieden aanpassingen nodig.

Beschikbaarheid van water op het land neemt af

Met behulp van metingen van de variaties in het zwaartekrachtsveld van de aarde door de Grace satelliet, kunnen de variaties in wateropslag op het land in de vorm van oppervlaktewater, bodemwater en grondwater worden afgeleid. Een studie uit 2018 concludeert dat er tussen 2002 en 2016 systematisch water van het land naar de oceaan is verplaatst en dat de wateropslag op het land daardoor met gemiddeld 164 kubieke kilometer per jaar is afgenomen (figuur 1).

Het grootste deel is afkomstig uit basins die niet via rivieren afwateren op de oceaan (106 kubieke kilometer per jaar). Een dramatisch voorbeeld hiervan is het slinken van het Aralmeer (figuur 2). Als belangrijkste factoren worden de toegenomen verdamping door klimaatverandering, grootschalige irrigatie en het oppompen van grondwater gezien. De bijdrage aan de gemiddelde zeespiegelstijging tussen 2002 en 2016 wordt geschat op 8%. 

Watergebruik is gelijk aan de totale rivierafvoer in de wereld

In de herverdeling van water wereldwijd is de mens een factor van belang geworden. In een studie uit 2019 wordt het gemiddelde watergebruik door menselijke activiteiten geschat op maar liefst 24.000 kubieke kilometer per jaar. Dat is gelijk aan de helft van de totale rivierafvoer in de wereld (figuur 3).

De inventarisatie maakt onderscheid tussen gebruik van grondwater voor in de landbouw (groen), consumptief water voor huishoudens, industrie en landbouw (blauw) en afvalwater (grijs). Groen watergebruik neemt  het grootste deel (80%) voor zijn rekening. 

Duurzame beschikbaarheid vraagt om aanpassingen

Menselijke activiteiten dragen direct en indirect bij aan de afname van de beschikbaarheid van water op het land. Direct door het oppompen van grondwater en indirect door de toename van verdamping als gevolg van grootschalige irrigatie en stijgende temperaturen door de uitstoot van broeikasgassen. De verwachting is dat deze trend zich voortzet. Duurzame beschikbaarheid van water vraagt in grote delen van de wereld dan ook om aanpassingen in het huidige watergebruik. Een duurzame voedselvoorziening is hiervan afhankelijk.

KNMI-klimaatbericht door Frank Selten