Vroege hooikoortsklachten door zachte herfst en winter

De meteorologische lente is nog maar net begonnen, maar voor mensen die last hebben van hooikoorts voelt het mogelijk alsof het voorjaar al veel eerder is losgebarsten. Na een zachte herfst en winter ontwaakten ‘boosdoeners’ als de hazelaar en zwarte els namelijk zeer vroeg. Door klimaatverandering wordt het hooikoortsseizoen steeds langer, maar de precieze gevolgen van klimaatverandering voor hooikoortsklachten zijn nog moeilijk in te schatten.

Zachte temperaturen herfst en winter 

Maar liefst één op de vijf Nederlanders heeft op enig moment in zijn leven last van hooikoorts. Hoewel veel mensen gevoelig zijn voor grassen in de lente en zomer, kunnen bomen als de els, berk en hazelaar al eerder in het bloeiseizoen voor klachten zorgen. De timing en hoeveelheid pollen van deze soorten verschilt erg van jaar tot jaar.

Dit jaar staken ze al vroeg de kop op door de zachte temperaturen in het najaar: de herfst van 2021 had een gemiddelde temperatuur van 11,6°C, terwijl het langjarig gemiddelde 10,9°C is. Ook de winter was met een temperatuur van 5,8°C veel zachter dan de normaal van 3,9°C. Hiermee staat dit najaar op de zesde plek van de meest zachte herfst- en winterseizoenen sinds 1901 en kwamen de eerste zwarte elzen alweer vroeg in bloei. Van de zwarte els is bekend dat de middelste waarneming van de eerste bloeiwaarneming afhankelijk is van de temperatuur (figuur 1).

Pollentelling 

Pollen in de lucht worden gemeten met een zogenaamde ‘pollenvanger’, wat in Nederland op twee locaties gebeurt. De metingen van de eerste maanden van dit jaar in Helmond laten een scherpe toename zien vanaf week 5 (figuur 2). Dit was tevens de week waarin een gestage toename van de pollen van de zwarte els was en wanneer er veel elzen met katjes gerapporteerd werden aan de Natuurkalender. 

Invloed van het weer 

Het weer beïnvloedt de aanwezigheid van pollen in de lucht in grote mate. Zonnige en vlagerige weersomstandigheden, zoals we vorige week geregeld hebben gezien, zijn minder ideaal voor hooikoortspatiënten. Planten produceren dan namelijk meer stuifmeel, die ook nog eens verder getransporteerd wordt en niet wordt weggespoeld door regen. Met name bij een oostenwind zijn de pollenconcentraties hoog, omdat er dan lucht met relatief veel pollen uit Duitsland en Oost-Europa onze kant op komt. 

Opwarming vervroegt bloeiseizoen

Klimaatverandering vervroegt het Nederlandse bloeiseizoen. Dit betekent dat bomen sneller in ontwikkeling kunnen komen en dus eerder voor hooikoortsklachten kunnen zorgen. Ook in de toekomst dienen we hier rekening mee te houden: de KNMI’14-klimaatscenario's voorzien namelijk een hooikoortsseizoen in 2050 dat maar liefst 20 tot 52 dagen langer is dan in het huidige klimaat. In 2085 zou deze toename zelfs 35 tot 74 dagen kunnen zijn (figuur 3).  

Effect klimaatverandering op hooikoortsklachten nog onduidelijk

Wat precies het effect zal zijn van klimaatverandering op hooikoortsklachten is nog moeilijk in te schatten: in Nederland krijgen we door klimaatverandering te maken met meer perioden van droogte en plantensoorten zullen hier anders op reageren. De afwezigheid van regen zorgt aanvankelijk voor een toename van pollen in de lucht, maar verdroging van sommige gewassen kan ook op termijn leiden tot een afname in pollenconcentraties van deze soorten.

De toenemende temperaturen zorgen er ook voor dat nieuwe, warmteminnende soorten, zoals Ambrosia, zich verder kunnen verspreiden in Nederland, terwijl de verwachte toename van hevige buien kan zorgen voor meer gevallen van zogeheten ‘thunderstorm asthma’. In hevige onweersbuien worden pollendeeltjes in kleinere deeltjes opgebroken die door sterk dalende lucht aan de grond verspreid worden. Deze kleinere deeltjes zorgen voor hevigere reacties in de luchtwegen. 

KNMI-klimaatbericht door Lone Mokkenstorm 

Wil je weten of je zonder medicatie de deur uit kan? De website Pollennieuws biedt een vijfdaagse verwachting, onder andere gebaseerd op gegevens van het KNMI.