Warm en vochtig weer: waar ligt de grens voor ons lichaam?

De warmste maand ooit wereldwijd, de grens van 50 graden Celsius die in steeds meer landen wordt gehaald en de extreme hittegolven in Zuid-Europa, Noord-Amerika en China: allemaal voorbeelden van temperatuurextremen deze zomer. Van het laatste is aangetoond dat het door klimaatverandering veel waarschijnlijker is geworden. Hitte kan schadelijk zijn voor de gezondheid. Ons lichaam wil de temperatuur op een constante 37 graden Celsius houden. Hitte kan ervoor zorgen dat we hiertoe niet meer in staat zijn. De zogenoemde natteboltemperatuur geeft aan in hoeverre ons lichaam nog kan afkoelen. Waar ligt onze grens?

Effectief afkoelingsmechanisme: zweten

De manier waarop je hoge temperaturen ervaart, hangt behalve van de werkelijke temperatuur ook af van de hoeveelheid vocht in de lucht. Je kent het wel: als we het warm krijgen, gaan we zweten. Zweten zorgt ervoor dat er verdamping plaatsvindt op onze huid. Verdamping kost energie en koelt daardoor je lichaam. Zo kunnen wij langere tijd bij temperaturen van bijvoorbeeld 40 graden overleven.

De efficiëntie van dit proces hangt onder andere af van de luchtvochtigheid. Een hoge luchtvochtigheid leidt tot minder verdamping. Ons zweet verdampt dan minder snel en dus koelt ons lichaam minder gemakkelijk af, waardoor gezondheidsrisico’s sneller op de loer liggen. Daarom voelt de ene keer 25 graden Celsius veel klammer aan dan de andere keer.

Natteboltemperatuur: waar ligt onze grens?

De natteboltemperatuur is een belangrijke maat die het koelend effect aangeeft van verdamping. Het geeft de temperatuur aan die een nat voorwerp krijgt als gevolg van verdamping. Hoe vochtiger de lucht, hoe minder verdamping er kan plaatsvinden en dus hoe hoger de natteboltemperatuur blijft.

Dan rijst ook al snel de vraag: vanaf welke natteboltemperatuur zijn we als mens eigenlijk niet meer in staat om voldoende af te koelen? Lange tijd werd hiervoor een theoretische waarde van 35 graden Celsius aangehouden. Recentelijk is door onderzoekers echter aangetoond dat ons lichaam al bij veel lagere waarden gevaar loopt. Ook is aangetoond dat er wereldwijd niet één specifieke waarde kan worden gehanteerd als kritische waarde, maar dat deze afhangt van andere omgevingsfactoren. Duidelijk is in ieder geval dat de kritische grens in alle gevallen ver onder de 35 graden Celsius ligt (figuur 1).

Stijging van temperatuur en natteboltemperatuur in een veranderend klimaat

Ons klimaat verandert: we kunnen vaker en op steeds meer plaatsen hogere temperaturen verwachten. Hogere temperaturen betekenen per definitie ook hogere natteboltemperaturen. Waarden van ver boven de 30 graden Celsius komen niet vaak voor, maar zijn wel gemeten. Met name in delen van Zuidoost-Azië en het gebied rondom de Perzische Golf worden deze extremen met enige regelmaat gehaald (figuur 2). Zo zijn er ook deze zomer bijvoorbeeld in Iran natteboltemperaturen gemeten van ruim 33 graden Celsius. In het Middellandse Zeegebied worden in de zomer regelmatig waarden tussen de 25 en 30 graden Celsius gemeten. In ons land zijn tijdens de meest warme én vochtige dagen natteboltemperaturen van ruim 20 graden Celsius mogelijk.

Onderzoek heeft uitgewezen dat de kritische waarden vaker worden gehaald in een veranderd klimaat (figuur 3). Maar, de trend in temperatuur zal vermoedelijk niet hetzelfde zijn als de trend in natteboltemperatuur. De opwarming van de aarde maakt de lucht droger. Uit het KNMI-Klimaatsignaal blijkt dat in Nederland in de zomer de relatieve vochtigheid afneemt en dat deze trend zich voortzet in de toekomst. De toename van de natteboltemperatuur zal dus vermoedelijk kleiner zijn dan de toename in de temperatuur zelf.

Feit is en blijft dat voor het menselijk lichaam ondraaglijke hitte in de toekomst vaker en op steeds meer plekken zal voorkomen.

KNMI-klimaatbericht door Thomas Vermeulen