Zeldzaam ozongat boven de Noordpool

Toen na de poolwinter begin maart het eerste zonlicht de ozonlaag bescheen, is een uniek ozongat boven de Noordpool ontstaan. Niet eerder werd er een gat van dit formaat waargenomen. De rand van het gebied met weinig ozon trekt de komende dagen over Nederland. Dit heeft weinig gevolgen voor de zonkracht, want de zon staat begin april nog laag.

Dunnere ozonlaag en sterkere zonkracht boven Europa

De komende dagen verplaatst de poolwervel zich richting de noordelijke Atlantische Oceaan, waardoor luchtlagen met relatief weinig ozon ook over Noordwest-Europa stromen (figuur 1). Hierdoor wordt de ozonlaag ook boven Nederland tijdelijk iets dunner en is de hoeveelheid UV straling van de zon wat hoger dan normaal in begin april (verwachting is maximale zonkracht van iets meer dan 4). Deze verhoging valt echter in het niet bij de normale toename van de zonkracht in deze tijd van het jaar. In april is de zonkracht gemiddeld 4 in Nederland. Vanaf half mei wordt de gemiddelde zonkracht 6, en kan zelfs een waarde van 7 tot 8 halen waarvoor waarschuwingen worden afgegeven.

Ozonafbraak boven de Noordpool sterker dan ooit

Het proces van ozonafbraak onder invloed van het eerste zonlicht na de poolwinter is een bekend fenomeen boven de Zuidpool. Elk voorjaar, in september, ontstaat daar een groot en stabiel ozongat. In de maanden daarop vult het ozongat weer op door inmenging van ozonrijke lucht uit het noorden. Een soortgelijk ozongat in het voorjaar boven de Noordpool is zeldzaam, maar de huidige ozonafbraak boven de Noordpool is sterker dan ooit is waargenomen (figuur 2). De oorzaak van het huidige ozongat is een zeldzaam aanhoudend sterke poolwervel (polaire vortex), waardoor de temperaturen binnen de poolwervel langdurig extreem laag zijn gebleven, vooral op een hoogte van ruim 20 kilometer (oftewel een druk van 50 hectoPascal, zie figuur 3). Inmiddels warmen de koudste lagen langzaam weer op.

Ozongat verdwijnt pas in tweede helft deze eeuw

Door het gebruik van chloorhoudende drijfgassen (CFK’s) in de twintigste eeuw bevat de ozonlaag wereldwijd nog steeds een sterk verhoogde hoeveelheid chloor en broom. Dankzij internationale afspraken is sinds de jaren negentig de uitstoot van ozonafbrekende stoffen sterk afgenomen. De hoeveelheid ozonafbrekende stoffen in de atmosfeer neemt langzaam maar gestaag af. Er zijn echter nog voldoende ozonafbrekende stoffen om jaarlijks boven de Zuidpool een ozongat te veroorzaken. Naar verwachting verdwijnt het ozongat pas in de tweede helft van deze eeuw.  Boven de Noordpool zijn er zelden weersomstandigheden die leiden tot een ozongat.

Het zeldzame ozongat van dit jaar boven de Noordpool wordt in dit achtergrondartikel in verdere context geplaatst.

 

KNMI-klimaatbericht door Michiel van Weele en Jos de Laat