Zeldzame stratosferische wolken waargenomen

In Noordwest-Europa zijn de afgelopen dagen wolken zichtbaar geweest in de stratosfeer. De parelmoerwolken, zoals ze in de meteorologie genoemd worden, zijn de laatste dagen veelvuldig waargenomen boven Engeland en met name op 2 februari ook in Nederland. Voor Nederland was het een primeur: zover bekend is het type parelmoerwolken met heldere kleuren hier nooit eerder te zien geweest.

Polaire stratosfeerwolken (PSC's) of parelmoerwolken (in het Engels “nacreous clouds” of “Mother of Pearl clouds”) komen voor op een hoogte van 20 tot 25 kilometer. Op die hoogte gaat de zon eerder op en later onder waardoor de wolken oplichten terwijl het aan de grond donker is. De wolken zijn vooral goed zichtbaar tijdens schemering, een half uur rond zonsopkomst en zonsondergang. Ze bestaan uit ijskristallen en verbindingen van salpeterzuur en water. De ijskristallen in dit type wolken zijn zeer klein en leveren in het zonlicht de fraaiste parelmoerachtige pastelkleuren op. Parelmoerwolken hebben vaak een golfvormig uiterlijk door golfvormige luchtstromingen in de stratosfeer.

Polaire stratosfeerwolken ontstaan bij zeer lage temperaturen, lager dan -78 graden. Momenteel is het op grote hoogte boven Noordwest-Europa zeer koud met temperaturen tussen -85 en -90 graden. Het KNMI heeft op 1 februari in de stratosfeer boven Nederland met de radiosonde (weerballon) temperaturen gemeten van -87 graden. De temperatuur in de stratosfeer vertoont gewoonlijk grote natuurlijke variaties, maar extreem lage waarden onder de -80 graden komen alleen in de winter voor, voornamelijk in de poolgebieden. Een enkele keer trekt het gebied met zeer koude lucht, de zogenaamde polaire vortex, naar West Europa. Dat leidt dan in zeldzame gevallen ook hier tot zeer lage temperaturen.

Parelmoerwolken spelen een cruciale rol in het afbraakproces van de ozonlaag – hoewel ze niet de oorzaak zijn. Onderzoekers zijn er dus bij gebaat de eigenschappen van deze wolken beter in kaart te brengen. Uit metingen blijkt dat de temperatuur in de stratosfeer de laatste jaren geleidelijk gedaald is. Dat is vooral een gevolg van het dunner worden van de ozonlaag. Op langere termijn zal ook de toename van broeikasgassen voor lagere stratosferische temperaturen zorgen.

De koude stratosferische lucht blijft volgens het KNMI nog een aantal dagen in de buurt van Noordwest Europa. De kans om stratosfeerwolken te zien is het grootst tot 45 minuten na zonsondergang en mogelijk ook voor zonsopkomst. Mochten ze zich overdag voordoen dan is het uiteraard logisch om nooit rechtstreeks naar plaats te kijken war de zon zich bevindt. Dat kan grote schade aan het oog geven. Het waarnemen overdag is daarom lastiger en moet met meer voorzorgen worden uitgevoerd (zon buiten kijkrichting houden en dan nog een zonnebril gebruiken).

Nucreas and polar stratospheric clouds