IJsvrije Poolzee voedt zwaardere sneeuwval

Zware sneeuwval neemt in intensiteit toe in Noord-Europa, ondanks dat er gemiddeld minder sneeuw valt. De sterke afname van zee-ijs in het noordpoolgebied is hiervan de oorzaak. Dit blijkt uit een nieuwe studie op basis van een gedetailleerde analyse van de extreme sneeuwval die “the Beast from the East” in februari-maart van 2018 over Noord-Europa uitstortte.

De opwarming van de aarde manifesteert zich het sterkst in de poolgebieden. Regelmatig is de klimaatverandering op de Noordpool dan ook onderwerp van een KNMI-klimaatbericht: zachtere winters, vroegere lentes, afnemend zee-ijs, ijsvrije vaarroutes in de zomer, meer vegetatie en vergroening, meer onweer, meer regen, meer branden en het ontdooien van de ondergrond met gevolgen voor infrastructuur en het vrijkomen van broeikasgassen en ziektekiemen.

Veel van deze effecten hebben betrekking op het zomerhalfjaar, maar ook in de winter is er een duidelijke afname in de omvang van zee-ijs op de Noordpool. Nieuw onderzoek laat zien dat die afname van zee-ijs in de Barentszzee (ten noorden van Noorwegen en Rusland)  in de maand maart leidt tot meer extreme maartse sneeuwval in Scandinavië, de Baltische staten en het noordelijke deel van Europees Rusland. Hoe werkt dat?

Barentszzee als bron van water

Een team van onderzoekers uit Europa en de Verenigde Staten analyseerde daarvoor eerst de herkomst van de waterdamp tijdens periodes van zware sneeuwval in februari-maart 2018. Watermoleculen variëren in gewicht doordat ze opgebouwd kunnen zijn uit verschillende isotopen van het zuurstof en waterstof atoom. Naarmate het kouder is, verdampen lichtere waterisotopen makkelijker dan zwaardere. Uit de verhouding tussen de verschillende waterisotopen in de waterdamp opgevangen op weerstation Pallas in Finland concludeerden de onderzoekers dat dit water verdampt moest zijn uit de Barentszee. 

Dit blijkt ook na het terugrekenen met een weermodel van de herkomst van de lucht. Met name als ijskoude, droge Arctische lucht direct vanaf het Noordpoolzee-ijs naar (Noord-)Europa geblazen wordt, de zogenaamde “Beast from the East”, verdampt er heel veel water uit de Barentszzee  (figuur 1). Genoeg voor bijna 70% van de hoeveelheid sneeuw die in februari-maart 2018 in Europa viel. 

Minder zeeijs geeft meer verdamping

Hoe minder zee-ijs, hoe meer verdamping en des te zwaarder de sneeuwval in Noord-Europa tijdens periodes met noordenwind. Op basis van de zee-ijsbedekking van de Barentszee in maart berekenden de onderzoekers de hoeveelheid verdamping in maart voor de periode 1979-2020. Die verdamping werd vergeleken met de maximale hoeveelheid sneeuwval die in maart in Europa viel. En daaruit bleek dat minder zee-ijs in maart in de Barentszee samenvalt  met meer extreme maartse sneeuwval in Noord-Europa (Scandinavië, Baltische staten, en het noordelijke deel van Europees Rusland; figuur 2). 

Hoewel de gemiddelde sneeuwval in Noord-Europa in maart sinds 1980 door de opwarming met ruim 15 cm is afgenomen, is de maximale sneeuwval met ruim 30 cm toegenomen*. Het sneeuwt dus minder vaak in maart in Noord-Europa, maar als er sprake is van sneeuwval, sneeuwt het harder.

Invloed op het Nederlandse klimaat

Hoewel het niet onlogisch lijkt dat de afname van Noordpoolzee-ijs ook het Nederlandse klimaat zou kunnen beïnvloeden, zijn daar vooralsnog weinig aanwijzingen voor te vinden. Ook deze nieuwe studie vindt geen effect van minder zee-ijs op het weer en het klimaat van centraal Europa. De studie biedt dan ook geen onderbouwing dat de koude aprilmaand van dit jaar te koppelen valt aan veranderingen in Noordpoolzee-ijs. 

KNMI-Klimaatbericht door Jos de Laat en Richard Bintanja
 

* Bij de omrekening van de hoeveelheid water naar sneeuw hebben we aangenomen dat 1 cm water overeenkomt met 5 cm sneeuw.