Vaker vorstschade aan wijnranken door klimaatverandering

Nachtvorst met temperaturen lager dan −5 ºC veroorzaakte begin april grote schade aan de wijngaarden in Noord-Frankrijk. Beroemde wijnen zoals de Champagne, Côtes du Rhône en Chablis werden zwaar getroffen omdat het te koud was voor de beschermende maatregelen tegen nachtvorst die normaal ingezet worden. Door de opwarming van de aarde neemt de kans op nachtvorst af. Tegelijkertijd lopen de wijnranken echter door de hogere temperaturen steeds vroeger in het voorjaar uit. Dit laatste effect blijkt sterker. De kans op voor wijnranken schadelijke nachtvorst is daardoor met ongeveer 60% toegenomen door klimaatverandering. Dit blijkt uit internationaal onderzoek waaraan het KNMI heeft meegewerkt.

Kans op nachtvorst na 1 april afgenomen

We hebben het onderzoek gedaan voor een gebied in Noord-Frankrijk waar de vorstschade groot was (box in figuur 1). In de waarnemingen vanaf 1950 is duidelijk te zien dat de temperatuur van de koudste dag na 1 april is opgelopen (figuur 2, blauwe lijnen). Door deze opwarming is de kans op nachtvorst na 1 april afgenomen.

Wijnranken lopen steeds vroeger uit

Het moment van uitlopen van de wijnranken is afhankelijk van de temperatuur

Nachtvorst leidt alleen tot schade als de wijnrank na de winter weer is uitgelopen en nieuwe bladeren en bloemen heeft gevormd. Het moment van uitlopen van de wijnranken is afhankelijk van de temperatuur. Een simpele maar redelijk nauwkeurige manier om dat moment van uitlopen te vinden, is het berekenen van de Growing Degrees Days (GDD) index. Dit is de som van de daggemiddelde temperatuur boven de 5 ºC gerekend vanaf midwinter. Een dag met 3 ºC draagt dus niets bij, een dag met 12 ºC geeft een toename van 7 in de index. De kritieke waarde van de GDD index hangt af van de wijnsoort, maar gemiddeld loopt de rank uit bij een waarde van ongeveer 250. Door de opwarming wordt deze waarde steeds vroeger in het voorjaar bereikt als de kans op nachtvorst groter is.

Nachtvorst na het uitlopen van wijnranken is bepalend

De kans op nachtvorst na het uitlopen van de wijnranken is bepalend voor de kans op vorstschade. Deze blijkt toe te nemen, aangezien de koudste nacht na het moment van uitlopen van de wijnranken steeds kouder wordt. De temperatuur van de koudste nacht na het uitlopen is in de waarnemingen met ongeveer 2 ºC afgenomen sinds 1950 (figuur 2), maar met een vrij grote onzekerheid van 0,6 tot 3,3 ºC.

Kans op vorstschade in Frankrijk toegenomen

Dit zal nog verder oplopen omdat de opwarming van de aarde voorlopig doorzet

Op basis van de uitvoer van een grote verzameling klimaatmodellen kunnen we vaststellen of door de mens veroorzaakte klimaatverandering geleid heeft tot de toegenomen kans op vorstschade. De modellen beschrijven de afname van nachtvorst goed, maar onderschatten over het algemeen de daggemiddelde opwarming en dus de trend naar het eerder uitlopen van de wijnranken en daarmee samenhangend de trend in minimum temperatuur na een warme periode (figuur 3). Deze onderschatting is ook in Nederland bekend maar we weten nog niet waar het aan ligt. De modellen geven aan dat de kans op zulke nachtvorst na een warmere periode als in april 2021 in Noord- Frankrijk met ongeveer 60% is toegenomen als gevolg van de emissies van broeikasgassen (tussen de 20% en 120%). Dit zal nog verder oplopen omdat de opwarming voorlopig doorzet. Het zou goed kunnen dat een soortgelijk effect in Nederland speelt voor de fruitteelt, maar dat is nog niet uitgezocht.

KNMI-klimaatbericht door Sjoukje Philip, Sarah Kew en Geert Jan van Oldenborgh