Op 25 juli 2019 liet het KNMI weerstation op vliegbasis Deelen midden op de dag een ongebruikelijke temperatuurstijging zien. Het KNMI heeft deze stijging als verdacht aangemerkt en na onderzoek blijkt dat terecht. Maar de oorzaak is vooralsnog onbekend.
De temperatuur steeg onverwacht snel van 35,7 °C naar 42,9 °C in ruim een half uur en daalde daarna abrupt naar 37 °C. Deze stijging stond volop in de aandacht. Een dag eerder werd na 75 jaar het nationale hitterecord verbroken. Weerstation Deelen leek op 25 juli 2019 het eerste station in Nederland te zijn waar de temperatuur boven de 40 graden uitkwam, maar uiteindelijk werd dat Gilze-Rijen. Het daar gemeten nieuwe nationale hitterecord van 40,7 °C wordt betrouwbaar geacht. Voor Deelen werd de maximumtemperatuur na handmatige validatie bijgesteld van 42,9 °C naar 39,2 °C.
In een analyse van de metingen in het blad Meteorologica (september 2020) laten we zien dat de temperatuurstijging en de daaropvolgende daling een onnatuurlijk verloop hebben. De temperatuurpiek is niet alleen zichtbaar op de standaard meethoogte van 1,50 meter maar ook op 0,1 meter hoogte. Op onze weerstations op militaire vliegbases en civiele luchthavens is er een back-up temperatuurmeting aanwezig elders op de basis. Op vliegbasis Deelen laat die meting de temperatuurpiek niet zien. Ook geven andere weervariabelen (windsnelheid- en richting, straling, vochtigheid) geen aanleiding voor het afwijkende temperatuurverloop.
Inspectie en analyse samen wijzen op een niet-natuurlijke oorzaak van de extreme temperatuurstijging in Deelen. Een storing van technische aard is uitgesloten. Incidenteel meet het KNMI op weerstations temperaturen die te hoog zijn. Bijvoorbeeld bij een combinatie van lage zonnestand en windstilte of boven een sneeuwdek. In die gevallen heeft de natuurlijk geventileerde KNMI schotelhut last van stralingsfouten. Daarvan is in het geval Deelen geen sprake: de metingen vonden plaats bij een hoge zonnestand en er was voldoende natuurlijke ventilatie.
Soms zijn afwijkende temperaturen het resultaat van een technische storing. Een bekend voorbeeld daarvan is de temperatuur in Stavoren op 16 juli 2012. Op die dag steeg de temperatuur door een storing daar naar een recordwaarde van 49,7 °C. Omdat de 10-minuten datastroom automatisch naar buiten gaat, kwam die temperatuur ook in actuele temperatuurkaartjes terecht.
Ook een natuurlijke oorzaak als een ‘heat burst’ lijkt uitgesloten. Bij een ‘heat burst’ koelt het normaal eerst af aan het aardoppervlak, boven in de atmosfeer is dan nog warme lucht, door een wervelwind wordt die warme lucht naar beneden geduwd waardoor het tijdelijk opwarmt. Dit fenomeen treedt voornamelijk ’s nachts op. De enkele keer dat het overdag optreedt gaat het gepaard met grote afname van het dauwpunt. Ook daarvan is hier geen sprake.
We hebben in het archief van Deelen gekeken (2003-2020) of vergelijkbare temperatuurpieken vaker zijn opgetreden midden op warme zomerdagen. Dit blijkt niet het geval. Wel hebben we een vergelijkbaar geval gevonden op een winterdag, op de avond van 4 december 2018. Ook in dit geval kunnen we geen meteorologische verklaring vinden voor het temperatuurverloop. Het is die avond bewolkt, droog en er waait een oostelijke wind. Op de back-up locatie en de omringende stations ontbreken de temperatuurpieken.
Onverklaarbare temperatuurmetingen kunnen we nooit helemaal voorkomen. Wel is het goed om ze te onderzoeken en te zien of er een bepaald patroon in zit. In het geval van Deelen volgen we in overleg met Defensie de metingen nauwlettend.
Naar aanleiding van de in 2019 gemeten extreem hoge maximum temperaturen – die voorheen voor onmogelijk gehouden werden in Nederland – heeft het KNMI het ijkbereik van de temperatuursensoren aangepast. De bovengrens is verschoven van 40 naar 50°C. De ijkingen laten zien dat de sensoren ook in die hogere range normaal functioneren.
