De impact van ruimteweer op vitale sectoren

Door Bert van den Oord, KNMI

Onze technologische samenleving wordt steeds gevoeliger voor de effecten van ruimteweer. Ruimteweer wordt gedreven door de magnetische activiteit van de Zon en manifesteert zich in de vorm van zonnevlammen en een zonnewind die beiden een grote impact hebben op de ionosfeer en het  magneetveld van de Aarde.

De Nationale Risicoanalyse  van 2011 heeft aangetoond dat de effecten van ruimteweer op de vitale sectoren kunnen leiden tot grote maatschappelijke ontwrichting. Om de risico’s te reduceren heeft het kabinet in 2012 een aantal maatregelen genomen waaronder het inrichten van een nationale waarschuwingsfunctie bij KNMI. Daarnaast dient de kennis over de effecten van zonneactiviteit te worden verbeterd bij de vitale sectoren. Momenteel werkt het KNMI met deze vitale sectoren (energie, telecom, luchtvaart, financiële sector, mainports, nucleair, chemie, etc.), de veiligheidsregio’s, departementale/nationale crisisteams, NCTV en NCSC aan scenario’s om de weerbaarheid tegen de effecten van ruimteweer te vergroten. Toekomstige waarschuwingen vanuit het KNMI spelen daarbij een belangrijke rol.  Ook is er een zeer intensieve samenwerking met de Koninklijke Luchtmacht op dit onderwerp vanwege het belang bij militaire operaties. Er zijn een aantal experimenten in voorbereiding om de effecten van ruimteweer in Nederland te meten. Enkele  initiële testresultaten zullen worden getoond.

In de lezing wordt eerst ingegaan op de oorzaak van magnetische zonneactiviteit en de wijze waarop deze activiteit zich manifesteert op de Zon. Daarna wordt getoond hoe deze effecten zich van de Zon naar de Aarde bewegen en veranderingen veroorzaken in het aards magneetveld en de ionosfeer. Tenslotte worden de resulterende effecten op de vitale sectoren geduid. Speciale aandacht is er voor de effecten op energievoorziening, satellieten, telecommunicatie en het verlies van GPS informatie. Dit is het moeilijkste aspect van het onderwerp want het gaat om de directe impact van geofysische verschijnselen op technische infrastructuren en systemen.

Ruimteweer is in toenemende mate een belangrijk thema voor organisaties als ICAO, WMO, IAU en COSPAR. Dit internationale speelveld zal worden toegelicht en tenslotte zullen de plannen van het KNMI (i.s.m. Defensie) worden gepresenteerd.

Bert van den Oord is afgestudeerd als astrofysicus en in 1987 gepromoveerd in Utrecht op het onderwerp Stervlammen. In 1999 werd Bert Deputy Principal Investigator bij het OMI project. Vanaf 2006 was Bert afdelingshoofd R&D Informatie– en Sensortechnologie en vanaf 2014 is hij werkzaam als management adviseur. Bert is auteur op ongeveer honderd publicaties en was lid van verscheidene wetenschappelijke advies organen. Momenteel is hij lid van twee commissies van de Internationale Astronomische Unie.