Als de kou uit de lucht is verdwenen

Deze zomer is er veel aandacht voor de gevolgen van de hitte op de volksgezondheid en de natuur. De gevolgen van het steeds minder voorkomen van ijskoud weer in de winter zijn echter minstens zo belangrijk. Koudegolven lijken een zeldzaamheid te zijn geworden in Nederland.

Vaker hoge temperaturen

In de zomer leidt klimaatverandering tot meer hitterecords en een toename van het aantal zomerse en tropische dagen. In het kader van de volksgezondheid worden kwetsbare groepen in de samenleving tijdens hittegolven beschermd tegen uitdroging en oververhitting via het Nationaal Hitteplan van het RIVM. Bij aanhoudende hitte is er verder een vergroot risico op natuurbranden en uitdroging van flora en fauna. Hierdoor verkleuren sommige bomen en planten en verliezen hun blad. Figuur 1 geeft een overzicht van de mogelijke gevolgen van klimaatverandering voor de volksgezondheid.

Vergeleken met de periode 1951-1980 zijn er in de laatste dertig jaar 13 zomerse dagen (25 graden of warmer) bijgekomen. We mogen nu jaarlijks op 28 zomerse dagen in De Bilt rekenen. Het aantal tropische dagen (30 graden of warmer) beperkt zich tot nu toe gemiddeld tot enkele dagen per jaar. In de toekomst verwachten we dat het aantal tropische dagen oploopt naar 10 tot 20 dagen per jaar.

Het verdwijnen van koudegolven

In de winter leidt klimaatverandering tot minder kouderecords en een afname in het aantal vorst- en ijsdagen. Vergeleken met de periode 1951-1980 zijn er 13 vorstdagen verdwenen. We mogen in De Bilt jaarlijks nog op 53 vorstdagen rekenen. Het aantal ijsdagen (met de hele dag vorst) beperkt zich de laatste dertig jaar tot gemiddeld 6 dagen per jaar. In de toekomst verwachten we nog hooguit enkele ijsdagen per jaar (Figuur 2).

Een koudegolf kwam in de 20e eeuw gemiddeld één keer in de drie jaar voor. Een koudegolf is een aaneengesloten periode van minstens 5 ijsdagen waarvan op minstens 3 dagen strenge vorst (-10 graden of kouder). In de 21e eeuw is er tot op heden slechts één koudegolf in De Bilt geregistreerd, van 30 januari t/m 8 februari 2012. Koudegolven lijken daarmee een zeldzaamheid te zijn geworden in Nederland.

Toenemende overwinteringskansen

Bij langdurig aanhoudende vorst en vooral tijdens een koudegolf is er een sterk vergroot risico op sterfte in de natuur. Het lang uitblijven van koudegolven biedt daarmee een toenemende overwinteringskans voor diverse (subtropische) plantensoorten en ook voor bijvoorbeeld de eikenprocessierups. Door aanhoudend zachte winters neemt de overwinteringskans in de Nederlandse natuur ook toe voor micro-organismen en (infectie)ziekten overbrengende insecten en de teek. Nieuwe allergenen, relevant voor hooikoortspatiënten kunnen hun entree maken en zich mogelijk blijvend vestigen. Het langdurig uitblijven van een aaneengesloten periode van ijskoud weer in de Nederlandse winter zou daarom wel eens belangrijker kunnen blijken voor de natuur en volksgezondheid in Nederland dan de toenemende hitte in de zomer.
 

KNMI-klimaatbericht door Michiel van Weele en Imke Okkerman