Bioscoopfilm The day after tomorrow, geen realistische klimaatramp

Vanaf donderdag 27 mei 2004 draaide in de bioscopen de film "The day after tomorrow - where will you be". In deze film voltrekt zich een klimaatramp, waarbij in enkele dagen een groot deel van het noordelijk halfrond verandert in een ijslandschap. Hoofdpersoon is een klimaatwetenschapper, die zich bezig houdt met de gevolgen van de opwarming van de aarde door de uitstoot van broeikasgassen door de mens. Samen met een aantal KNMI-collega's woonden we de première van de film bij.

De ijskernen, die hij boort in het ijs op Antarctica, bevat informatie over een abrupte klimaatverandering, die zo'n tienduizend jaar geleden is opgetreden. In die tijd herstelde de aarde van de laatste ijstijd. Door de opwarming smolt een aanzienlijk deel van de ijskap op het noordelijk halfrond. Hierdoor stroomde zoveel zoet water in de noordelijke Atlantische Oceaan dat de warme Golfstroom tot stilstand kwam. Het gevolg was een plotselinge sterke afkoeling van het noordelijk halfrond. Tijdens het boren in het ijs op Antarctica is de klimaatwetenschapper getuige van het losbreken van een enorme ijsrots ter grootte van tweemaal de provincie Utrecht. Een nieuwe abrupte klimaatverandering wordt hiermee in gang gezet … De wetenschapper waarschuwt de internationale politieke gemeenschap maar krijgt nul op rekest bij de Amerikaanse president, die stelt dat de economie veel kwetsbaarder is dan het milieu.Hierop volgt een scala van extreme weergebeurtenissen: een hagelbui in Tokio met enorme hagelstenen, sneeuw in India en een serie allesverwoestende tornado's in Los Angeles. Vervolgens ontstaan boven de gematigde breedten drie superstormen van enkele duizenden km in doorsnee. In het midden bevindt zich een soort oog, een wolkenloos gebied, zoals ook bij tropische orkanen wordt waargenomen. Bij nadering van dit oog vinden afkoelingen plaats van maar liefst 10 graden per seconde en bevriest alles en iedereen instantaan! Bovendien veroorzaken de superstormen honderden meters hoge vloedgolven. De film geeft een impressie van dit effect in Manhattan. Door de snelheid van deze klimaatverandering wordt het noordelijk deel van de Verenigde Staten opgegeven, het zuidelijk deel wordt zoveel mogelijk geëvacueerd. Dit geeft een politiek tintje aan de film: Mexico sluit de grens af bij een te grote toestroom van Amerikaanse vluchtelingen. De film besluit met een spijtbetuiging van de vice president - de president is omgekomen - dat de Amerikaanse regering niet adequaat heeft gereageerd op de signalen van de mondiale opwarming die ten grondslag liggen aan deze abrupte klimaatverandering.

Filmbeelden niet realistisch
De film slaagt erin de paradox over te brengen dat een mondiale opwarming de kans op een abrupte lokaal afkoelende klimaatverandering vergroot. Ook wordt duidelijk gemaakt dat extreme weergebeurtenissen enorme gevolgen voor de mensheid kunnen hebben waar geen kruid tegen gewassen is. Echter, de zeer spectaculaire speciale effecten in deze film zijn, hoewel visueel zeer overtuigend, wetenschappelijk gezien niet erg realistisch. In de eerste plaats voltrekt de abrupte klimaatverandering in de film zich binnen een week, terwijl in de klimaatwetenschap met abrupt een tijdsbestek van enkele tientallen jaren bedoeld wordt. Bij het stilvallen van de warme Golfstroom koelt het noordelijk halfrond af. De toenemende ijsbedekking heeft een versterkende werking op de afkoeling, aangezien ijs en sneeuw de binnenkomende zonnestraling beter reflecteert dan een zee of landoppervlak zonder ijs. In de film zijn de drie superstormen de oorzaak van de snelle toename in ijsbedekking.

In werkelijkheid zullen als gevolg van de ijsbedekking de westenwinden toenemen door de sterkere noord-zuid temperatuurcontrasten op de gematigde breedten. Hierdoor neemt de depressieactiviteit toe en de wordt de kans op stormdepressies vergroot. Verder zijn de temperatuurdalingen bij de nadering van het oog van de superstorm van 10 graden per seconde in werkelijkheid onmogelijk. Ook kunnen we vraagtekens zetten bij de allesverwoestende serie tornado's en de enorme vloedgolf. Tenslotte wordt de abrupte klimaatverandering in gang gezet door het afbreken van een grote ijsrots op Antarctica. Dit heeft echter geen invloed op de verzwakking van de warme Golfstroom. Bovendien zijn in de afgelopen jaren al grotere ijsplaten afgebroken. In de toelichting op de film blijkt dat de filmmakers zich bewust zijn van de onwetenschappelijkheid van bepaalde aspecten van de film. Het gaat hier dus niet om uitglijders maar bewust gekozen overdrijving om aan bepaalde filmwetten te voldoen.


Hoe groot is de kans op zo'n gebeurtenis in de komende eeuw?
Enkele klimaatmodellen, die gevoed worden met het almaar toenemend atmosferisch gehalte broeikasgassen door de mens, laten zien dat bij de daaruit voortvloeiende stijging van de wereldgemiddelde temperatuur de kans op de verzwakking van de warme Golfstroom toeneemt. Volgens het meest recente IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) rapport zal het in 2100 (t.o.v. 1990) gemiddeld over de aarde tussen de 1,4 en 5,8 graden warmer zijn. Maar volgens ditzelfde rapport wordt de kans op zo'n abrupte klimaatverandering en daarmee op het in de film geschetste scenario als uitermate klein ingeschat voor de 21e eeuw, laat staan in de nabije toekomst. Bovendien is de verwachting dat de afkoeling door het stilvallen van de warme Golfstroom de mondiale opwarming slechts ten dele compenseert. Van een nieuwe ijstijd zal dan geen sprake zijn.

Dit betekent niet dat we ons geen zorgen moeten maken over de klimaatveranderingen. De temperatuurstijging op aarde zal zich de komende eeuw in een versneld tempo voltrekken. Hiermee samenhangend stijgt de zeespiegel en neemt de totale hoeveelheid neerslag toe. Voor Nederland betekent dit een toenemende kans op wateroverlast zowel door de hogere zeespiegel alsook door hogere waterstanden in de grote rivieren in de winter (zie klimaatrapportage 2003 'De toestand van het klimaat in Nederland 2003).