De perfecte zonsverduistering

Meteoroloog Jacob Kuiper van het KNMI was onder de indruk toen hij op 29 maart samen met oud meteoroloog Ab Maas en Geert Jan Fokke van de Vereniging voor Weerkunde en Klimatologie in het Turkse Evrenseki getuige was van de totale zonsverduistering.    

Jacob Kuiper heeft al diverse zonsverduisteringen gezien, maar deze sloeg alles. Voor de website schreef hij een verslag over de adembenemde schemerkleuren, hoe de dieren reageerden en de spectaculaire temperatuurdaling.

Stralenkrans
"Werkelijk adembenemend was de zonsverduistering zoals we die vanmiddag ruim 3 minuten en 45 seconden hebben meegemaakt. Een zwaar gordijn van duisternis viel over de Turkse zuidkust en alleen aan de horizon bleef het schemerlicht een prachtige oranje gloed uitspreiden (net als bij een late avondschemering, maar nu 360 graden rondom ons heen). Hoog aan de hemel de totaal verduisterde zon, met een kleine felwitte stralenkrans om het gitzwarte silhouet van de maan. Tienduizenden eclipstoeristen waren naar de kust tussen Antalya en Alanya gereisd om daar dat ontzettend imponerende verschijnsel waar te nemen. Zelf zat ik op enkele kilometers van de kust, in het kleine plaatsje Evrenseki, vrijwel op de centrale lijn van de eclips. Dat betekende dat de maanschaduw precies recht over kwam en er een maximale tijd genoten kon worden van de verduistering. Omdat ik, samen met enkele weerkundige collega’s, in een gebied was dat eigenlijk als platteland mag worden gekenschetst, was het effect van de verduistering op de dieren enorm goed waar te nemen. Wild in het rond fladderende vogels, blatende schapen en tegen het moment dat de eclips weer op z’n eind liep, een kraaiende haan. Vergeleken met de twee eerdere totale zonsverduisteringen die ik had meegemaakt, was deze eigenlijk het meest imposant. Wolken gaven extra dimensie
In 1998 zag ik een 3 minuut en 30 seconden durende eclips bij nagenoeg onbewolkt weer op Curaçao, in 1999 in de omgeving van Reims een vrij korte eclips (net 2 minuten) met tamelijk veel wolken en nu een waarbij er hoge cirruswolken in een deel van de hemelkoepel te zien waren. Die wolken vormden een heel fraaie extra sfeervolle dimensie, die ik bij de andere twee eclipsen niet zo had gevoeld. Aan de kust in het plaatsje Side was het verschrikkelijk druk. Tienduizenden eclipstoeristen hadden zich daar verzameld in de buurt van de oude tempel, waar nog een viertal zuilen van overeind staat. Grote televisiezenders (o.a. CNN-Turk) zonden het hele spektakel rechtstreeks uit vanaf die plek. Ook vanuit Turkije zelf waren veel mensen naar de totaliteitszone afgereisd. Schoolkinderen uit het plaatsje Kusadasi (West-Turkije) hadden hun eigen eclips-Tshirt aan. Andere kinderen uit het dorpje Evrenseki lieten me trots de eclipsbril zien waarmee ze de zon gingen bekijken.

Temperatuur - en andere metingen
Hoe donker het tijdens deze eclips werd, valt goed waar te nemen op de foto’s met de silhouetten van mensen. Op de thermograafstrook (onder dit artikel) zien we de registratie van de luchttemperatuur zoals die werd gemeten vlak boven de grond op de locatie die enkele kilometers uit de kust ligt. Er zijn twee opvallende fluctuaties in de registratie te zien. De eerste ‘dip’ is ontstaan door de afnemende instraling van de steeds verder verduisterd rakende zon. De terugval is ruim 5 graden Celsius. Een tweede afname van de temperatuur vinden we in de loop van de middag. Op dat moment is een flinke toename in (vooral hogere) bewolking en een verandering van windrichting (waarbij nu lucht uit zee wordt aangevoerd) verantwoordelijk voor de temperatuurdaling. Deze tweede daling beslaat ook ruim 5 graden.

Naast de meting met de thermograaf zijn nog andere metingen uitgevoerd met een set van 5 thermokoppels, op verschillende hoogte boven de grond opgesteld. Deze metingen worden momenteel nader bekeken en een voorlopige analyse laat zien dat de temperatuurdip ten gevolge van de zonsverduistering bij sommige sensoren 7 graden bedroeg. Ook is het temperatuurverschil gemeten bij enkele sensoren die niet in de schaduw waren geplaatst, maar waar zonlicht direct de sensor kon bereiken. Hier zijn temperatuurzwenkingen het grootst, maar liefst 13 graden. Een uitgebreide meetreeks is vastgelegd en zal in de komende tijd worden uitgewerkt. Voor mijzelf, en ik denk dat ik voor al die duizenden eclipstoeristen kan spreken, kan 29 maart 2006 niet meer stuk, de dag met die weer veel te korte tweede nacht, ditmaal dus midden overdag.


Jacob Kuiper (tesamen met Gertjan Fokke en Ab Maas)