De taiga- en Amazonebranden van 2019

Afgelopen zomer was er veel media-aandacht voor grote natuurbranden in Siberië en de Amazone. Foto’s van branden en dikke rookwolken gingen de wereld rond. Nu het brandseizoen achter de rug is, kan de balans opgemaakt worden.

Natuurlijk fenomeen

Al meer dan tien jaar maken wetenschappers schattingen van de hoeveelheid broeikasgassen en luchtverontreiniging die bij branden vrijkomt aan de hand van satellietwaarnemingen van het aantal brandhaarden en verbrand oppervlak, gecombineerd met informatie over bijvoorbeeld vegetatietypes en hoeveelheid brandbaar materiaal. Branden zijn een natuurlijk fenomeen. Blikseminslag zorgt al miljoenen jaren voor branden en in de uitgestrekte bosgebieden van het noordelijk halfrond (in vaktermen: boreaal woud of taiga) leidt dat tot verjonging die de biodiversiteit en de weerbaarheid van bossen verhoogt. Een relevante vraag is wel of branden toenemen of afnemen.

Russische taigabranden

Voor de Russische taigabranden (figuur 1) was 2019 een bovengemiddeld jaar, maar net geen record sinds consistente satellietwaarnemingen vanaf 1997. De CO2-uitstoot van deze branden is vergelijkbaar met twee tot drie keer de Nederlandse jaarlijkse uitstoot door verbranding van fossiele brandstoffen. De branden leveren een relatief kleine bijdrage aan de CO2 in de atmosfeer omdat de meeste CO2 door hergroei weer wordt opgenomen. Echter, door minder schaduw (afgebrande bomen) en minder reflecterend oppervlak (zwart roet en as) wordt er meer zonlicht geabsorbeerd en ontdooit het permafrost sneller, waarbij in het permafrost opgeslagen kooldioxide vrijkomt.

Hoeveel kooldioxide bij dit soort branden in de atmosfeer komt, is onzeker. Daarom reisde een onderzoeksteam van de Vrije Universiteit Amsterdam afgelopen zomer naar Siberië om metingen te doen aan uitstoot van stoffen die vanuit de grond vrijkomen na een brand. Dergelijke metingen zijn nodig om de op satellietwaarnemingen gebaseerde schattingen van de wereldwijde uitstoot van CO2 door branden te verbeteren. Daarnaast wordt verwacht dat met verdergaande opwarming van het klimaat de CO2 uitstoot van taigabranden zal toenemen, onder meer  door een langer groeiseizoen. Overigens komen bij natuurbranden ook andere gassen zoals koolmonoxide (CO, figuur 2) en roet vrij.

Amazonebranden

Was 2019 voor de Amazone ook een uitzonderlijk jaar? Om te beginnen: in tegenstelling tot in het boreale gebied komen in de Amazone van nature weinig tot geen branden voor. Branden in de Amazone worden  door mensen veroorzaakt om plantmateriaal dat na ontbossing is overgebleven op te ruimen en het land geschikt te maken voor landbouw en veeteelt. In 2019 waren er bovengemiddeld veel Amazonebranden, maar alleen in de Braziliaanse staat Amazonas werden records verbroken. 2019 is waarschijnlijk toch een uniek jaar omdat de branden waarschijnlijk bevestigen dat de ontbossing, na jarenlang afgenomen te zijn, weer aan het toenemen is.

Trends in branden

Wereldwijd kende 2019 aanvankelijk relatief weinig branden. Dat past in een al langer neergaande trend in branden wereldwijd, met name omdat brandgevoelige savannes worden omgezet in landbouwgrond. Met de zomerbranden in Rusland, Noord Amerika, de Amazone, maar ook in zuidelijk Afrika, sloeg die neergaande trend om en wordt 2019 mogelijk het grootste brandjaar sinds 1998 (figuur 3). In dat jaar, en in 1997, zorgden branden in met name Indonesië voor nog hogere uitstoot.

KNMI-Klimaatbericht door Jos de Laat in samenwerking met de Vrije Universiteit Amsterdam (Guido van der Werf, Sander Houweling, Sander Veraverbeke)