Ook in de kurkdroge Sahara regent het soms. Het noordwesten werd een aantal weken geleden zelfs getroffen door overvloedige neerslag, waardoor overstromingen ontstonden. Op sommige plekken viel meer regen in een paar uur tijd dan normaal in een heel jaar. Die regenval staat niet op zichzelf: de hele zomer was al natter dan gemiddeld in zowel de Sahara als de Sahel, een smalle strook ten zuiden van de Sahara, die de begrenzing vormt met vochtig tropisch gebied in het zuiden. Wetenschappelijk onderzoek suggereert dat er een koppeling is met zowel de erg warme Middellandse Zee als de Atlantische oceaan. Hoe zit dat?
De Atlantische Oceaan is al een jaar lang record warm en ook in het Middellandsezeegebied was sprake van uitzonderlijke droogte en hoge zeewatertemperaturen. Opmerkelijk genoeg viel er afgelopen zomer juist in vrijwel de hele zuidelijke Sahara en in het Sahelgebied bovengemiddeld veel regen (zie afbeeldingen 1 en 2). Bovendien strekte die regen zich noordelijker uit dan gebruikelijk.
In de zomer is het erg warm in de Sahara: de hoge zonnestand jaagt temperaturen op en van enige afkoeling door water en vegetatie is geen sprake. Die combinatie zorgt voor het ontstaan van wat in de meteorologie bekend staat als een “thermisch lagedrukgebied”. Droge en warme lucht is minder dicht en heeft daarom de neiging op te stijgen (thermiek). Dat leidt tot een verlaging van de luchtdruk aan het aardoppervlak. Op kleine schaal leidt dit mechanisme bijvoorbeeld tot de ons welbekende zeewind. Op continentale schaal leidt het tot de vorming van een omvangrijk thermisch lagedrukgebied boven de Sahara.
Dat thermische lagedrukgebied boven de Sahara heeft een aanzuigende werking op met name vochtige tropische lucht uit equatoriaal Afrika. In het Sahelgebied leidt dat tot forse zomerbuien en veel neerslag, ook wel bekend als de West Afrikaanse moesson. Hoe verder naar het noorden, hoe onregelmatiger deze moessonregens worden. En een paar forse buien meer of minder maakt dan nogal wat uit.
Wat bepaalt die noordelijke grens van de West Afrikaanse moesson? Dat is niet alleen belangrijk voor het hier en nu, wetenschappers willen ook graag weten of, en zo ja, hoe die moessonregens en grens ervan veranderen in een opwarmend klimaat.
Er zijn echter grote verschillen tussen klimaatmodellen onderling over hoe die moessongrens in de toekomst kan veranderen. Daarbij spelen allerlei processen een rol, zoals zeewatertemperaturen, vegetatie, woestijnstof, luchtkwaliteit, enzovoort. Verschillen in hoe klimaatmodellen die processen beschrijven leiden tot grote verschillen in de uitkomsten van die klimaatmodellen. Zeewatertemperaturen in de Noordatlantische oceaan en de Middellandse zee blijken voor meer dan de helft de verschillen tussen klimaatmodellen te verklaren. Een deel van de klimaatmodellen voorspelt dat de zeewatertemperaturen daar in een opwarmend klimaat extra opwarmen. Dus nog meer opwarming dan het wereldgemiddelde, met als gevolg meer neerslag in de Sahel en een aanzienlijke noordwaardse verschuiving van die moessonregens.
Wat ons terugbrengt bij de zomer van 2024: zeewatertemperaturen in zowel de Noordatlantische oceaan als de Middellanse zee waren bovengemiddeld hoog. Waarnemingen laten ook zien dat de neerslag in de Sahel bovengemiddeld was en verder noordelijk lag dan gebruikelijk. Dat beeld is dus consistent met wat klimaatmodellen aangeven, maar er is meer onderzoek nodig om te bepalen wat de invloed van het warme zeewater was.
Dat de Sahara niet altijd een droge en dorre woestijn is geweest is bekend uit zowel klimatologisch als archeologisch onderzoek. In het vroege Holoceen na de laatste ijstijd (zo'n tienduizend jaar geleden) was de Sahara veel “groener” met veel meer vegetatie. Dat ging gepaard met een noordelijkere en wellicht ook intensere West Afrikaanse zomermoesson. Veranderingen in de baan van de aarde om de zon, de stand van de aardas, meer winterneerslag en de vorming allerlei grote binnenmeren in het Saharagebied lijken daarbij een rol gespeeld te hebben. Of een opwarmend klimaat uiteindelijk een groener zuidelijk deel van de Sahara zal opleveren moet uiteraard nog blijken, maar Sahelregens en de grens van de West Afrikaanse moesson zullen de komende decennia zeker op de voet gevolgd worden.
In het Limburgse Horst is een nieuw automatisch weerstation geïnstalleerd door het KNMI. De verwa...
20 november 2024 - Nieuwsbericht2024 wordt vrijwel zeker het warmste jaar ooit gemeten. Waar we vorig jaar nog net onder de 1,5 g...
19 november 2024 - KlimaatberichtIn slechts tien dagen tijd hebben vier tyfoons de Filipijnen getroffen. Dit is een unieke gebeurt...
19 november 2024 - NieuwsberichtDe herfst is in volle gang: de dagen worden snel korter en de bladeren vallen van de bomen. De te...
13 november 2024 - Klimaatbericht