Gebrek aan kou door krachtige poolwervel

Even liet de winter zich zien rond de kerstdagen, maar sindsdien is echte kou uitgebleven. Een krachtige poolwervel heeft de kans op winterkou na de kerstdagen verkleind. Dit is in lijn met recent onderzoek waaruit blijkt dat een krachtige poolwervel vaak samengaat met aanvoer van zachte lucht uit het westen in de daaropvolgende weken. Omdat de poolwervel nog wel even krachtig blijft, is winterkou ook de komende twee weken onwaarschijnlijk.

Poolwervel en koudegolven

In de stratosfeer, de luchtlaag op 10 tot 50 km hoogte, koelt iedere winter de poollucht sterk af door het gebrek aan zonlicht. Door deze afkoeling vormt zich boven de Noordpool in de stratosfeer een groot lagedrukgebied met krachtige westenwinden daaromheen (figuur 1). Vanuit de troposfeer - de onderste luchtlaag tot ongeveer 10 km hoogte - dringen golven door tot in de stratosfeer. Deze golven verstoren de poolwervel soms zo sterk dat deze opbreekt. 
De koude lucht die in de poolwervel zat opgesloten mengt zich dan met warmere lucht uit het zuiden en de temperatuur stijgt binnen enkele dagen met tientallen graden. De kracht van de westenwinden neemt dan opeens sterk af. Zo’n gebeurtenis heet een plotselinge opwarming of sudden stratospheric warming. Het is bekend dat na zo’n opwarming de kans op een koudegolf aan de grond ergens op het noordelijk halfrond in de weken erna groter is dan normaal. Vorig jaar was dat het geval bij ons toen in februari uitgebreid kon worden geschaatst. 

Krachtige poolwervel brengt vaker zacht winterweer

De poolwervel is sinds het begin van januari aanzienlijk sterker dan gemiddeld (figuur 2). Recent is onderzocht wat de invloed is van een krachtige poolwervel op het winterweer in Europa. Er wordt daarbij een onderverdeling in vier weerpatronen toegepast (figuur 3):

• A: Relatief hoge druk bij IJsland. Voor Nederland doorgaans met een koude wind uit het noorden. 
• B: Relatief lage druk bij IJsland. Voor Nederland doorgaans met een zachte wind uit het westen- tot zuidwesten.
• C: Relatief hoge druk ten westen van Ierland. Voor Nederland doorgaans met een gure wind uit het noordwesten.
• D: Relatief hoge druk boven Scandinavië. Voor Nederland doorgaans met een soms stevige koude oostenwind

Het blijkt dat een krachtige poolwervel zoals in deze januarimaand vooral de kans vergroot op zachte westen- tot zuidwestenwinden (weerpatroon B) en een gure noordwestenwind (weerpatroon C). Tegelijkertijd neemt de kans op koude wind uit het noorden (weerpatroon A) af. De kans op een koude wind uit oosten (weerpatroon D) wordt nauwelijks beïnvloed door de sterkte van de poolwervel.

Minder ijsdagen na een krachtige poolwervel

Het vaker voorkomen van aanvoer van zachte lucht vanuit het westen na een krachtige poolwervel verkleint de kans op koud winterweer in Nederland. Dit vinden we terug in een afname in het aantal ijsdagen (dagen waarop de temperatuur in De Bilt de hele dag niet boven 0 komt) na periodes in het verleden volgend op een krachtige poolwervel. In de 45 dagen volgend op een krachtige poolwervel vinden we gemiddeld maar 1 ijsdag. Na een verstoorde poolwervel is dit ongeveer 3 ijsdagen.

Klimaatverandering en de poolwervel

Ook in de toekomst zal de poolwervel van jaar tot jaar blijven verschillen. Klimaatmodellen geven geen indicatie voor grote veranderingen in de variatie in de poolwervel door de opwarming van de aarde. Gemiddeld wordt de poolwervel 5 tot 7 winters per 10 jaar flink verstoord. De wisselvalligheid van het Nederlandse winterweer door verstoringen in de stratosfeer zal naar verwachting dus niet veel veranderen. Wel zal door opwarming van de aarde de koude lucht die naar Nederland kan stromen in de winter steeds minder koud worden, waardoor de kans op ijsdagen bij ons steeds verder afneemt.

Krijgen we nog ijsdagen deze winter?

Voor de weersverwachting op de lange termijn (2 tot 3 weken vooruit) wordt gebruik gemaakt van de eerder genoemde weerpatronen. De verwachte weerpatronen van de komende twee weken passen goed bij de huidige krachtige poolwervel. Dit betekent een grotere kans op aanvoer van zachte lucht uit het westen (weerpatroon B) en een kleinere kans op aanvoer van koude lucht uit het noorden (weerpatroon A). Daarnaast verwachten we dat de komende twee weken de poolwervel nog krachtig blijft. Daarom achten we de kans op ijsdagen voorlopig klein.

KNMI-klimaatbericht door Lars van Galen en Michiel van Weele