Honderd jaar Elfstedentocht

Honderd jaar geleden werd de inmiddels Koninklijke Vereniging de Friesche Elfstedentocht opgericht. In het kader van dit jubileum worden verschillende activiteiten georganiseerd. Ook op de site van het KNMI blikken we terug op de Elfstedentochtochten. 

Vroege voorlopers van de Elfstedentocht
In een ver verleden zijn al schaatstochten gereden die vergelijkbaar zijn met de Elfstedentocht, uiteraard met veel minder deelnemers en op andere plaatsen. Zo werd op 19 december 1676 in Noord-Holland een Twaalfstedentocht gereden. Claes Arisz Caescooper uit Koog aan de Zaan schrijft in zijn dagboek dat hij een schaatstocht langs twaalf steden in Noord-Holland volbracht. Caescooper hield zestig jaar lang een notitieboek met gegevens van weer, hoogwater en ijs op de Zaan.

De waarschijnlijk allereerste Elfstedentocht vond volgens weerhistoricus Jan Buisman plaats in de ijskoude winter van 1740. Dat blijkt uit een gedicht van advocaat Boelardus Augustinus van Boelens "De winter in drie zangen, uitgegeven in 1749. Het rijm is kort voor 1749 gemaakt en de enige winter die volgens Buisman in aanmerking komt is die van 1740.

"De knaap was lang beducht,
Voor het baasje, dat gelijk een vogel door de lucht
Kon vliegen over het ijs. 't Is Pier die ellef Steden
Van Friesland, op een dag, heeft in het rond gereden,
 

Hoe dan ook, de kans op kou in de winter wordt gewoon kleiner maar ons klimaat blijft uitschieters naar boven en naar beneden houden zodat een enkele echte ijswinter ook nog tot de mogelijkheden blijft behoren. Of er dan ook een Elfstedentocht verreden kan worden hangt natuurlijk van een heel scala aan factoren af. Het organiseren van z’n evenement vereist natuurlijk een enorme logistiek, veel ingewikkelder en door de grote toeloop ook veel riskanter dan in het verleden. De verbeterde weersverwachtingen vergroten de kansen, maar de weersomstandigheden werken door de opwarming van het klimaat helaas minder vaak mee.

Klimaatonderzoeker en verwoed schaatser Theo Brandsma van het KNMI ging met de IPCC-scenario’s aan het rekenen. Hij komt dan voor de komende vier decennia uit op nog zo’n 3 tot 6 Elfstedentochten. In de tweede helft van de eeuw worden het er nog minder zodat we in de 21e eeuw in totaal nog 4 tot maximaal 10 Elfstedentochten mogen verwachten. Het blijft gissen natuurlijk en andere klimaatscenario’s geven ook andere uitslagen maar het lijkt er toch op dat de Elfstedentocht nog lang geen vervlogen historie is.

Publicaties Elfstedentocht en klimaat
Theo Brandsma schreef er hetartikel 'Hoeveel elfstedentochten in de 21e eeuw?' over in het populair wetenschappelijke tijdschrift Zenit. Het Planbureau voor de Leefomgeving maakte in het najaar van 2008 nieuwe berekeningen. U leest er meer over in Weermagazine, dat deze winter veel aandacht besteed aan het honderdjarig jubileum van de Tocht der Tochten.

IJs en weder tijdens de Elfstedentochten
Het weer speelt uiteraard een belangrijke rol bij de Elfstedentocht. Niet alleen om ervoor te zorgen dat er genoeg ijs ligt maar ook als de tocht eenmaal op de rol staat kunnen wind of sneeuw de schaatsers parten spelen. Op onze site vindt u een overzicht van de weersomstandigheden van alle Elfstedentochten.

Jubileumactiviteiten
Het startschot voor 100 jaar Elfstedentocht vond begin januari plaats in het Eerste Friese Schaatsmuseum in Hindeloopen met de première van de film IJskoude Passie, een exclusieve jubileumuitgave op een dubbel-dvd over de geschiedenis van de Elfstedentocht. Ook was er het kunstproject IJskoude Passie met biografische schilderijen waarin de winnaars u mee terugnemen naar de hoogtepunten van de tocht. Daarnaast heeft de Verenging Friesche Elf Steden de 19 Elfstedengemeenten gevraagd in 2009 in hun stad een feest met muziek, exposities en filmpresentaties te organiseren. Hierbij wordt de route van de Elfstedentocht gevolgd.

Tryater: de 11Stêdetocht, een barre en bizarre tocht
Het Friese theatergezelschap Tryater, bracht speciaal voor het jubileum een bijzonder spektakel: 'De 11Stêdetocht, een barre en bizarre tocht'. Dagelijks werden 1200 mensen in 24 bussen van 's ochtends vroeg tot aan het begin van de avond langs de elfstedenroute gereden. Een tocht van 12 uren langs 11 steden: een belevenis als in een droom, historische en poëtische herinneringen aan die momenten, die de Elfstedentocht maakt tot wat het is: een groot, theatraal avontuur.

*Toelichting bij figuur hieronder
Berekende relatieve kans op een potentiële Elfstedentocht (ijsdikte in Friesland > 15 cm) voor de 21e eeuw. De ondergrens van het IPCC komt overeen met een temperatuurstijging van 0 graden in 1990 tot 1,4 graden in 2100. Bij het midden scenario bedraagt de stijging 3,6 en bij bovengrens 5,8 graden in 2100. Voor de berekening is aangenomen dat de temperatuurstijging tussen 1990 en 2100 lineair verloopt.

Bron: Explore, december 2007 en Zenit, april 2001