Onverwachte stilte in een actief orkaanseizoen

Normaal gesproken zou het Atlantische orkaanseizoen nu op z'n hoogtepunt zijn. Maar afgelopen maand is het extreem rustig geweest in de Atlantische oceaan en het regende ineens in de Sahara. Wat is er aan de hand?

De afgelopen weken waren er heel weinig tropical waves (clusters onweersbuien) boven de Atlantische oceaan, met als gevolg dat er ook geen orkanen vormden. Waar die clusters doorgaans vanaf het Afrikaanse vasteland richting de Atlantische oceaan bewegen, trokken ze ineens richting de Sahara. Hierdoor werden de droge woestijngebieden verrast met veel regen. Zo waren er afgelopen weekend overstromingen in Marokko en is er ook bovengemiddeld veel neerslag in het doorgaans kurkdroge Mali en Mauritanië gevallen. 

In dit nieuwsbericht beantwoorden we vragen over het huidige orkaanseizoen, dat loopt van 1 juni tot en met 30 november. Aan het eind van het orkaanseizoen blikken we opnieuw terug in een nieuwsbericht.

Hoe is het orkaanseizoen tot nu toe verlopen?  

Op 19 juni vormde de eerste tropische storm, genaamd Alberto. De tweede storm, orkaan Beryl, ontstond eind juni en bleek al snel één van historische proporties te zijn. Niet alleen werd Beryl de vroegste Categorie-4 én Categorie-5 orkaan ooit, ook ontstond Beryl in een gebied waar normaal gesproken zulke zware orkanen zo vroeg in het seizoen nog niet kunnen ontstaan. Ongeveer tegelijkertijd met Beryl ontstond tropische storm Chris, die op 30 juni aan land kwam in Mexico.

Nadat ook Beryl was uitgeraasd werd het rustig in de Atlantische Oceaan. Dit kwam mede doordat er veel Saharazand boven de Atlantische Oceaan hing, waardoor orkanen niet makkelijk konden vormen. De droge lucht vanaf de Sahara zorgt er namelijk voor dat de orkaan zijn toevoer van warme, vochtige lucht kwijtraakt. Daarnaast zorgt het Saharazand  ervoor dat het zonlicht gereflecteerd wordt en het zeewater iets koeler wordt, waardoor er minder energie beschikbaar is voor de orkaan.

In de eerste week van augustus werden de omstandigheden weer gunstiger voor orkanen en ontstond orkaan Debby. Debby bleek een echte regenmaker; en zorgde voor ruim 500 millimeter aan neerslag. Na Debby kreeg het Caribisch gebied nog te maken met orkaan Ernesto. Ernesto was een tropische storm toen hij langs Saba en St. Eustatius trok, maar zorgde wel voor veel neerslag, met overstromingen tot gevolg.  

Waarom is het nu zo rustig in de Atlantische Oceaan?  

Maar sinds orkaan Ernesto halverwege augustus is het rustig in de Atlantische Oceaan, en hebben we geen tropische storm meer gehad. En dat terwijl er een bovengemiddeld orkaanseizoen verwacht werd door meteorologen, en we op dit moment (rond 10 september) in de piek van het orkaanseizoen zouden moeten zitten.

Meteorologen vragen zich hardop af waarom het nu ineens zo rustig is. Inmiddels zijn er mogelijke redenen vastgesteld, die we hieronder graag wat verder bespreken. Hierbij plaatsen we wel twee kanttekeningen: 1) er is niet één duidelijk aanwijsbare oorzaak; er zijn waarschijnlijk meerdere factoren van invloed. We begrijpen ook nog niet goed welke oorzaken hierin zwaarder wegen en welke oorzaken in mindere mate van invloed zijn. En 2) er zal waarschijnlijk nog veel onderzoek gedaan gaan worden naar het daadwerkelijk ontrafelen van alle factoren en hoe ze precies van invloed zijn geweest.    

Oorzaak 1: de tropical wave train is verschoven 

Orkanen, en dan vooral de zware orkanen (Categorie 3 en hoger), beginnen vaak als een zogenoemde tropical wave. Een tropical wave is een verzameling onweersbuien die ontstaat boven het Afrikaanse vasteland en bij Kaapverdië de Atlantische Oceaan op bewegen. Zo’n tropical wave ontstaat elke 3 tot 5 dagen, en op satellietbeelden lijkt het soms alsof ze als een soort treintje achter elkaar aan bewegen – vandaar de naam tropical wave train.  

Wanneer de tropical wave in contact komt met het warme zeewater, heeft die een goede voedingsbodem om verder uit te groeien. Als de verticale windschering ook nog gering is, betekent dit dat er dus weinig wind op grote hoogte staat en de tropical wave niet kapot geblazen kan worden. Onder zulke omstandigheden kan een tropical wave uitgroeien tot een tropische storm en mogelijk een orkaan.  

Maar de afgelopen weken was er iets geks aan de hand met deze tropical wave train. Waar de tropical waves normaal gesproken van het oosten naar het westen over het Afrikaanse continent bewegen en dan bij Kaapverdië de oceaan op komen, bewogen de onweersbuien nu ineens veel meer noordwestwaarts, in de richting van de Sahara.  Met als gevolg dat er veel regen viel in onder andere Marokko, Mauritanië en Mali.  

Na hun passage over de noordwestelijke Sahara, trokken een aantal tropical waves de Atlantische Oceaan op in het gebied ten westen van Mauritanië en Marokko. Maar de omstandigheden in dit gebied zijn juist ongunstig voor tropical waves. Ten eerste is het water in dit gebied te koud voor een tropical wave om zich mee te voeden, en ten tweede bevat dit gebied doorgaans droge lucht van de subtropen. De droge lucht zorgt ervoor dat de tropical waves niet makkelijk verder kunnen groeien.  

Oorzaak 2: boven in de troposfeer is het warmer dan normaal 

Het is al een flinke tijd extreem warm boven de Atlantische oceaan, met zeewatertemperaturen die in een groot gebied ruim boven de grens van 27 graden  liggen (zie figuur 2). Deze warme, vochtige lucht kan niet alleen voor voeding voor een orkaan zorgen, maar ook voor een opwaartse luchtstroom; warme lucht stijgt namelijk op, en hoe kouder het boven in de troposfeer is, hoe gemakkelijker deze warme lucht op kan stijgen.  

Maar de bovenste laag van de troposfeer is op dit moment warmer dan normaal. Hierdoor is het verschil in temperatuur tussen het (zee)oppervlak en hoog in de atmosfeer minder groot dan normaal. Hierdoor wordt de atmosfeer stabieler en kan lucht dus minder makkelijk opstijgen. Mogelijke oorzaken van deze opwarming zijn de effecten van de inmiddels verdwenen El Niño van afgelopen jaar, en het langdurige effect van klimaatverandering.  

Oorzaak 3: Te veel verticale windschering 

Zoals al eerder benoemd werd, wil een orkaan die zich probeert te vormen het liefst zo weinig mogelijk verticale windschering. Op deze manier blijft de storm intact en kan hij goed door intensiveren. Maar de afgelopen weken bevond er zich veel windschering boven de Atlantische oceaan (figuur 3). In het oosten van de Atlantische oceaan hangt dit waarschijnlijk samen met de tropical wave train die verschoven is (zie oorzaak 1). Meer richting het midden en westen van de Atlantische oceaan hangt deze verticale windschering samen met de Madden-Julian Oscillatie (MJO). De MJO is een zeer frequente (ongeveer elke 30-60 dagen) en goed voorspelbare afwisseling in natte en droge periodes, die zich vooral laat zien boven de Indische en Stille Oceaan. Maar het “staartje” van de MJO reikt tot in de Atlantische oceaan, waar op dit moment het droge staartje ervoor zorgt dat er meer verticale windschering aanwezig is.