Stormen aan de costa

Nazomeren kan ook aan de Middellandse Zee soms flink in het water vallen. Dit was het geval in Italië door storm Apollo en sinds vorige week aan de Spaanse costa’s door storm Blas. Deze stormen, ook wel medicanes genoemd (spreek uit meddikeens), veroorzaken naast schade door harde wind vooral veel wateroverlast. Medicanes nemen naar verwachting in een warmer klimaat in aantal af, maar in kracht toe.

Tropische cycloon op de Middellandse Zee

De term medicane is een samenvoeging van het Engelse Mediterranean en hurricane. Ze zijn niet eenduidig gedefinieerd of benoemd zoals orkanen op de Atlantische Oceaan en hoeven niet per se windkracht 12 te bereiken. Een depressie boven de Middellandse Zee wordt als (sub)tropische cycloon geclassificeerd als op satellietbeelden een oog zichtbaar is met daaromheen een symmetrische spiraal van onweersbuien (figuur 1). Het verschil met een ‘normale’ frontale depressie is de warme kern van de storm, veroorzaakt door de warmte die vrij komt als vochtige lucht vanaf het zee-oppervlak opstijgt en de aanwezige waterdamp condenseert.

Bij het onstaan van een tropische cycloon is een minimale zeewatertemperatuur van 26-27 °C nodig. De Middellandse Zee is meestal koeler en de medicane wordt dan ook meestal veroorzaakt door koude bovenlucht: een lagedrukgebied op hoogte dat instabiliteit veroorzaakt boven het relatief warme zeewater met sterk stijgende bewegingen tot gevolg (figuur 2). Er komen 1 à 2 medicanes per jaar voor. Ze ontstaan vooral in het centrale en westelijke deel van de Middellandse Zee, het vaakst van september tot januari.

Overstromingen tijdens herfstvakantie

De meeste impact op de samenleving wordt niet veroorzaakt door de wind maar door de neerslag. Medicane Apollo veroorzaakte eind oktober overstromingen met dodelijke slachtoffers in Tunesië, Algerije, Italië en Malta. Op Sicilië viel lokaal 600 millimeter in 72 uur tijd. Geschatte neerslaghoeveelheden door satellietwaarnemingen laten een maximale neerslaghoeveelheid zien van 1259 millimeter, gelukkig midden op zee (figuur 3). Ter vergelijking: in De Bilt valt gemiddeld in een heel jaar 855 millimeter.

Vorige week heeft medicane Blas op Mallorca lokaal meer dan 375 millimeter regen in vijf dagen opgeleverd. Sinds afgelopen weekend is hij opnieuw geactiveerd nabij Sardinië en veroorzaakt nu veel overlast in de omringende landen. De medicane Ianos in september 2020 was de eerste met orkaankracht van categorie 2 (160 km/u) en haalde een neerslagrecord in Griekenland van 645 millimeter regen in één dag. Onderzoekers vermoeden een verband met de zeewatertemperatuur die 2 °C boven normaal was. In het formatiegebied bij de kust van Libië was het water 28 °C.

Minder maar sterkere medicanes in een warmer klimaat

Het aantal medicanes neemt in de toekomst waarschijnlijk af. Dit blijkt uit het meest recente IPCC-rapport dat in augustus uitkwam. Het temperatuurverschil tussen de Middellandse Zee en de bovenlucht, een maat voor instabiliteit, neemt waarschijnlijk af waardoor medicanes minder snel zullen ontstaan. De opwarming van de Middellandse Zee zorgt echter wel voor meer verdamping en waterdamp in de atmosfeer wat als brandstof dient voor de medicanes. De verwachting is dan ook dat het aantal zwaardere medicanes toe zal nemen met grotere hoeveelheden neerslag in korte tijd.

KNMI-klimaatbericht door Anika Hoekstra