Waarom viel er zoveel regen in de landen rond de Middellandse zee?

De extreme neerslag die afgelopen weken viel in Griekenland en Libië is heviger geworden door klimaatverandering. Dat blijkt uit onderzoek van World Weather Attribution (WWA), een internationaal team van wetenschappers waar het KNMI deel van uitmaakt. Waarom viel er zoveel regen in de landen rond de Middellandse Zee en wat is de rol van klimaatverandering?

Ligging van de straalstroom als hoofdoorzaak 

Zo’n omega-blokkade kan soms wekenlang het weerbeeld bepalen

Tijdens de eerste twee weken van september 2023 viel er in verschillende landen rond de Middellandse Zee hevige neerslag. Dit had te maken met de ligging van de straalstroom, een gebied van sterke westenwinden hoog in de atmosfeer. Normaal gesproken voert de straalstroom lagedrukgebieden vanaf de Atlantische Oceaan richting Europa. Deze zorgen bij ons voor wind en regen. Maar soms buigt de straalstroom met een grote bocht om ons land heen en leidt de lagedrukgebieden om ons land heen. Een hogedrukgebied bepaalt dan ons weer. Het hogedrukgebied wordt aan beide kanten ingesloten door een lagedrukgebied. Op een weerkaart ziet dat eruit als de Griekse letter Omega (figuur 1). Zo’n blokkerend weerpatroon wordt daarom ook wel een omega-blokkade genoemd en kan soms wekenlang het weerbeeld bepalen.   

Warme weer bij ons en vele regen elders hangen met elkaar samen 

In Nederland leidde deze blokkade tot uitzonderlijk hoge temperaturen in september. Maar zuidelijker waren er grotere gevolgen. Het lagedrukgebied ten westen van de blokkade bracht in Spanje op 3 september gedurende een paar uur enorm veel regen met overstromingen tot gevolg (figuur 2). Aan de oostkant van de blokkade ontstond in het lagedrukgebied de storm Daniël. Deze storm zorgde tussen 4 en 7 september voor de zeer zware regenval die leidde tot overstromingen in centraal Griekenland, Turkije en Bulgarije. Boven het warme water van de Middellandse Zee groeide Daniël daarna uit tot een Medicane (mediterrane hurricane) en deze trof op 10 september het noorden van Libië (figuur 3). De zeer extreme neerslag had desastreuse gevolgen, met name voor de stad Derna. 

Klimaatverandering zorgt voor hogere temperaturen en meer regen 

Wetenschappers combineerden resultaten van waarnemingen en klimaatmodellen

Wetenschappers van World Weather Attribution (WWA), waar het KNMI deel van uitmaakt, combineerden resultaten van waarnemingen en klimaatmodellen. Daaruit concluderen ze dat dit soort extreme neerslag heviger is geworden door klimaatverandering. In Griekenland is deze toename tussen de 0-40%, en in Libië tussen de 0-50%. De onzekerheden in deze getallen zijn zo groot omdat de huidige klimaatmodellen de luchtbewegingen rond dit soort weersystemen niet in voldoende detail door kunnen rekenen door gebrek aan rekenkracht. Daardoor wijkt de berekende neerslag af van de waarnemingen. Krachtigere computers maken in de toekomst nauwkeuriger berekeningen mogelijk. 

De toename in de intensiteit van de neerslag komt overeen met wat we verwachten uit de theorie: door de uitstoot van broeikasgassen is de atmosfeer warmer geworden, een warmere atmosfeer bevat meer waterdamp, meer waterdamp in de atmosfeer zorgt ervoor dat het harder gaat regenen. Daarnaast levert het warmere zeewater als het ware extra brandstof voor een storm, die daardoor verder in kracht kan toenemen. Ook in Nederland meten we door de opwarming al een toename in de intensiteit van buien.

Gevolgen van de extreme neerslag groot door samenloop van omstandigheden 

In Griekenland was dit een zomer van extreme hittegolven en branden: in het noordoosten van het land woedde een van de grootste branden toen storm Daniël huis hield in het  midden van het land. Daardoor was er minder hulp voorhanden dan onder normale omstandigheden. Libië kreeg 's nachts te maken met zware regen. De infrastructuur was niet bestand tegen zoveel regenwater in zo'n korte tijd en verschillende dammen braken. Iedereen die zich in het gebied van de overstromingen bevond, liep extra veel risico doordat het nacht was, en niet alleen de meest kwetsbare groepen. 

Klimaatverandering vraagt om aanpassingen om rampen te voorkomen 

De nieuwe klimaatscenario's die we 9 oktober uitbrengen, dienen als leidraad om ons land klimaatbestendiger te maken

In dit warmere klimaat krijgen we ook in Nederland vaker te maken met hitte, droogte en zware regen. Door aanpassingen kunnen de gevolgen beperkt worden.  Aanpassingen aan infrastructuur, zoals afwatering en dijken, zoetwateropslag, vergroening van steden, maar ook tijdige waarschuwingen om voorzorgsmaatregelen te kunnen nemen. De nieuwe KNMI-klimaatscenario's die we 9 oktober uitbrengen, dienen als leidraad om ons land klimaatbestendiger te maken. Daarnaast investeren we met Early Warning Centre (EWC) in vernieuwende waarschuwingsystemen voor extreem weer.

KNMI-klimaatbericht door Sjoukje Philip