Een onweerswolk is een sterk kolkende luchtmassa waarin warme lucht omhoog en koude lucht omlaag beweegt. Zware onweersbuien groeien uit tot grote hoogte. De wolkentoppen bereiken hoogtes tot 14 kilometer. Op grote hoogte kan het zo’n 60 graden vriezen. De warme lucht zorgt voor de aangroei van de wolk, de kou komt met de neerslag omlaag.
De eerste windstoten treden meestal op aan de rand van de bui. Het gebied met windstoten kan soms enkele kilometers breed zijn. De wind aan het aardoppervlak steekt al op voor de eerste druppels vallen. De zware bui is nog op afstand terwijl de wind binnen een paar minuten kan toenemen tot meer dan 100 kilometer per uur. Dat is heel verraderlijk, zeker voor watersporters die geen kant meer op kunnen en ook voor het wegverkeer.
Het windveld bij een buienwolk kan ook kleiner zijn. De kou stort dan in een klein gebied met een doorsnede van slechts een kilometer omlaag. De lucht raakt daarbij in een versnelling waardoor de wind toeneemt. Op het aardoppervlak zoekt de kou met die enorme snelheid een weg in allerlei richtingen. De lucht spat als het ware uiteen.
Zo’n valwind (ook wel downburst genoemd) is vooral gevaarlijk door de plotselinge windtoename. De krachten die vrijkomen zijn groot en kunnen in een gebied van vele honderden meters breed en kilometers lengte schade aanrichten. Bij een valwind liggen de getroffen objecten in min of meer rechte lijnen in de richting van de wind.
Valwinden worden vaak verward met windhozen, die ook veel schade kunnen aanrichten. Bij een valwind treedt geen slurf op, maar de wind kan wel leiden tot wervelingen. De weerkundigen noemen wervelingen aan de zijkant van het gebied met valwinden gustnado’s. Zulke wervelingen duren hooguit enkele minuten en vaak veel korter. Ze bereiken een hoogte van één tot enkele meters. In tegenstelling tot een windhoos heeft een gustnado geen contact met de wolk, maar er treden wel lokale versnellingen van de wind op. Valwinden die vergezeld gaan van gustnado’s kunnen windsnelheden bereiken van 200 tot 250 kilometer per uur.
Berucht zijn de valwinden bij Borculo op 10 augustus 1925. Lange tijd werd die ramp aangeduid als een tornado, maar onderzoek wees op valwinden mogelijk met gustnado’s. Op 14 juli 2010 werd een camping bij Vethuizen zeer waarschijnlijk ook door valwinden getroffen. Ook op 5 augustus 2013 kwamen lokaal waarschijnlijk valwinden voor, onder meer bij Lippenhuizen en Gorredijk in Friesland. Op 18 juni 2021 werd het Utrechtse Leersum getroffen door een valwind.
