Vliegtuigstrepen zijn kunstmatige wolken, veroorzaakt door de uitstoot van waterdamp door vliegverkeer.
Vliegtuigstrepen ontstaan door uitlaatgassen van vliegtuigmotoren. Deze uitlaatgassen zorgen voor een toename van waterdamp en roetdeeltjes op de vliegroute. De waterdamp uit de vliegtuigmotoren bevriest in de hoge atmosfeer (rond 10 kilometer hoogte) waar het meer dan 40 graden vriest. Deze ijskristallen vormen de voor ons zichtbare vliegtuigstrepen.
Hoewel vliegtuigen een aantal stoffen (zoals kooldioxide (CO2) en stikstofoxides) uitstoten door de verbranding van kerosine heeft dit weinig effect op de luchtkwaliteit voor de mens. De lucht hoog in de atmosfeer mengt zich nauwelijks met de lucht op leefniveau. Modelberekeningen en metingen bevestigen dit.
In internationaal verband wordt onderzoek gedaan naar de invloed van het luchtverkeer op de atmosfeer. Het IPCC stelt vast dat vliegtuigen op een complexe manier invloed hebben op het klimaat. Het effect op mogelijke veranderingen in de bewolking door het vliegverkeer is belangrijk, maar onzeker. Naast de door vliegverkeer uitgestote CO2 en de vliegtuigstrepen versterkt de door vliegverkeer veroorzaakte niet-streepvormige hoge bewolking ook het broeikaseffect.
Een ander woord voor vliegtuigstrepen is contrails. Dit is een samenvoeging van de Engelse woorden condensation (condensatie) en trails (sporen). De positie van de zon bepaalt de kleur van de vliegtuigstrepen. Bij laagstaande zon vlak voor zonsondergang kunnen ze een felgele of oranje kleur krijgen. Ook andere wolken kunnen een rol spelen bij de kleur van vliegtuigstrepen.
In een dunne wolk kan een rond gat ontstaan, met een doorsnede van enkele kilometers. Zo’n gat ontstaat door een vliegtuig. Een vliegtuig dat door een wolk vliegt, veroorzaakt trillingen, schokgolven en wervelingen in de lucht. De onderkoelde druppeltjes in de wolk gaan trillen en kunnen daardoor gemakkelijk bevriezen. Zo ontstaan ijskristalletjes die, als ze groot genoeg zijn, door hun gewicht omlaag vallen. In de wolk ontstaat dan een gat.
De gaten hebben geen enkel effect op het weer. Hoogstens kan de zon soms even flauw doorbreken. De vliegtuiggaten kunnen vrij lang stand houden, maar uiteindelijk lopen ze gewoon weer vol met bewolking.
Vliegtuigstrepen zijn vaak bij blauwe luchten zichtbaar, in situaties met hoge druk als er weinig andere wolken zichtbaar zijn. Op sommige dagen zijn er meer vliegtuigstrepen te zien dan op andere dagen. Dit heeft te maken met hoe lang de gemaakte strepen kunnen blijven bestaan. De vochtigheid van de lucht op hoogte is hierin bepalend. Vliegtuigstrepen hebben een korte lengte en verdwijnen na enkele minuten als het vliegtuig door relatief droge lucht gaat. De ijsdeeltjes waaruit de wolken bestaan veranderen dan snel weer veranderen in waterdamp, waardoor de wolk verdwijnt. Het duidt op rustig hogedrukweer.
Als ze enkele uren blijven bestaan, vliegt het vliegtuig door relatief vochtige lucht. Dergelijke vliegtuigstrepen kunnen ook verder uitspreiden en grotere gebieden met hoge bewolking worden. In dat geval zijn ze soms zelfs op satellietbeelden te zien.
