1000 jaar Kerstweer in de Lage Landen: deel II - 1600 tot 1800

Eerste Kerstdag hebben we samengevat wat er in Jan Buismans “Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen” geschreven staat over bijzonder kerstweer vanaf het jaar 800 tot 1600. Vandaag gaan we in op enkele bijzondere kerstdagen tussen de jaren 1600 en 1800, en beschrijven we wat ons zoal opvalt na bestudering van de zes dikke boeken van Jan Buisman.

Storm en hoogwater tijdens Kerst 1717 en 1740

De kuststreken van België tot aan Denemarken krijgen rond Kerst 1717 te maken met een van de zwaarste stormen in de geschreven geschiedenis. In Groningen en Friesland is sprake van een paar duizend slachtoffers, en alle Waddeneilanden lopen schade op. Verder naar het oosten (Duitse bocht, Denemarken) is de ellende nog veel groter. Tellingen achteraf komen op meer dan 10.000 slachtoffers, 100.000 stuks vee die het leven laten en 5000 huizen en andere gebouwen die verloren gaan. Schattingen van hoogwater in het noorden van ons land komen tot een niveau van bijna 4,5 meter boven NAP. Ter vergelijking: in 2006 werd in Delfzijl een record van 4,83 meter boven NAP geregistreerd. Dat was een forse verbetering van het vorige record uit 1825 (!) met 4,63 meter boven NAP.

In 1740 is er sprake van grote overstromingen door hoogwater in de Maas. Opmerkelijk daarbij is dat er gesproken wordt over de sneeuwrijke winter van een jaar eerder en de kille zomer die daarop volgt, waardoor een deel van de sneeuw in Duitse en Franse middelgebergten van een jaar eerder de zomer overleeft. Daarna volgt een kille natte oktober met opnieuw sneeuw in de middelgebergtes, en aansluitend zacht en nat weer in november en december met smeltende sneeuw. Het water in de rivieren stijgt daardoor gestaag en staat rond Kerst zo hoog dat er vele dijkdoorbraken zijn en een groot deel van het rivierengebied van Nijmegen tot aan de Alblasserwaard onder water komt te staan.

Koudste Kerst ooit

We eindigen 1000 jaar kerstweer in de Lage Landen met 1798, “de koudste Kerst van de eeuw”, en misschien wel  langer, waarbij het op beide kerstdagen ook overdag zeer streng vriest (onder de -15 graden). In de nacht van 26 op 27 december daalt het kwik in Utrecht zelfs tot -22 graden.

Sneeuw vrij zeldzaam

Wat opvalt is dat zelfs tijdens 1000 jaar kerstweer in de Nederlanden sneeuw vrij zeldzaam lijkt te zijn. Ook gedurende de koude periode van de Kleine IJstijd is er veel vaker sprake van vrieskou met Kerst dan van sneeuw. Zo wordt in 1705 gemeld dat er “voor het eerst in jaren” weer sprake is van een witte Kerst. In 1726 en 1767 spreekt men van de eerste witte Kerst in twintig jaar. En 1780 is pas weer de eerstvolgende witte Kerst na 1767, hoewel die eeuw wel eindigt met veel vaker een witte Kerst.

En soms zit het ook gewoon niet mee: van half november 1788 tot half januari 1789 heeft de winter Nederland en West-Europa stevig in zijn greep. December 1788 is bijzonder koud met regelmatig strenge vorst  en een gemiddelde temperatuur -5,7 graden. Op de 23e vriest het een graad of tien nabij Utrecht en ligt er sneeuw, maar precies rond Kerst is het zachter met op Eerste Kerstdag temperaturen ruim boven nul en geen sneeuw meer. Op de 28e vriest het echter alweer streng tot zeer streng (-15 graden in Utrecht).

Tot slot

Als we zo door onze oogharen kijken naar historisch kerstweer in de Lage Landen dan lijkt het erop dat Kerst gewoonweg niet de meest spannende weerperiode van het jaar is. Stormen doen zich veel vaker voor tijdens de herfst (oktober, november), en echte winterkou zien we meestal pas in januari en februari. Overstromingen doen zich vooral voor in het vroege voorjaar als in berggebieden sneeuw smelt, al dan niet gecombineerd met opbrekend ijs op rivieren na een koude winter.

Namens het KNMI wensen wij u bijzonder prettige feestdagen toe.

KNMI-klimaatbericht door Jos de Laat