2001: Zomer in Polen met zware regen

Overstromingen in het zuidwesten van Polen hebben in juli 2001 aan tientallen mensen het leven gekost. De overstromingen zijn het geval van aanhoudend zware regenval in Oost-Europa. Vooral tussen 20 juli en begin augustus vielen dagelijks tientallen millimeters in het gebied van Tsjechië, Slowakije en het zuiden van Polen.

Hevige regenval is in Polen, waar westelijke winden overheersen, karakteristiek voor de zomer. Dan valt hier gemiddeld zo'n 80 tot 100 mm per maand, meestal uit regen en onweersbuien. De rest van het jaar is met 20 tot 50 mm per maand minder nat. De lage delen van het land vangen de minste regen, jaarlijks ongeveer 500 mm. Het noordwesten en de berggebieden in de zuidelijke helft zijn met 700 tot 1000 mm het natst. Het Tatra gebergte heeft jaarlijks op meer dan 30 dagen onweer, terwijl het koudere noorden amper aan de 20 onweersdagen komt. De zware buien ontstaan in het overgangsgebied tussen warme vochtige lucht uit het gebied van de Middellandse Zee, die tegen de hellingen wordt opgestuwd en veel koelere lucht uit het noorden. Een dergelijke situatie met een hardnekkige depressie boven dit gebied kan dagen duren, wat leidt tot wateroverlast en overstromingen.

Deze zomer heeft net als die van 1997 uitzonderlijk veel zware buien opgeleverd; in juli regende het in Tsjechië, Slowakije en Polen bijna dagelijks op veel plaatsen met vaak tientallen millimeters op een dag. Dat leidde hier tot langdurig hoogwater met dijkdoorbraken en overstromingen. Polen kreeg had vooral vanaf 23 juli te maken zondvloedachtige buien.

In Kielce viel in 24 uur tijd 155 mm. Het weerstation Kasprowy/ Wierch (1987 meter) in het Tatra gebergte kreeg in juli 619 mm (normaal is 208 mm) waarvan 205 mm in drie dagen. Zakopnane kreeg 436 mm en Kielce 280 mm. Het buiengebied was door de grote temperatuurtegenstellingen, ruim 40 graden in Rusland tegen 20 graden in westelijke richting, bijzonder actief. Die tegenstellingen duurden de hele maand; in Rusland en de Oekraïne was juli uitzonderlijk warm. Moskou berekende volgens voorlopige cijfers een maandgemiddelde temperatuur van 23,1 graden tegen 18,1 normaal. Op maar liefst 27 van de 31 dagen werd het warmer dan 25 graden en tussen 15 en 23 juli was het elke dag warmer dan 30 graden.

Ook in Polen kan het bijzonder warm worden. Juli en augustus zijn hier met gemiddeld overdag 22 of 23 graden de warmste maanden. De hoogste temperatuur ooit in Polen gemeten is 40,2 graden in Prószkózo in het zuiden op 29 juli 1921. Het zonnigst is het gebied rond Gdansk in het noorden met in juni 260 uur zon en jaarlijks meer dan 1700 zonuren, bijna 200 uur meer dan op de zonnigste plaatsen in ons land.

Broeikaseffect
In de 20e eeuw is op gematigde en hogere breedten meer neerslag gevallen. De toename van de neerslag hangt samen met het warmer wordende klimaat: wereldwijd is de temperatuur de afgelopen honderd jaar flink gestegen. Een warmere atmosfeer kan meer vocht bevatten en een hogere temperatuur leidt dan ook tot meer neerslag (circa 3% meer neerslag per graad warmer). Uit onderzoek komen steeds meer aanwijzingen dat deze opwarming, vooral gedurende de laatste decennia, mede te wijten is aan menselijke invloed, maar harde bewijzen zijn daar nog niet voor.

Hoewel de toename van de neerslag, vooral in de vorm van zware buien past in het beeld van een warmer wordende wereld, gaat het te ver om het extreem natte jaar 1998 in Nederland, de natte herfst in Engeland in 2000 of de natte zomer in Polen in 2001, zonder meer toe te schrijven aan het versterkte broeikaseffect. Uit historisch onderzoek blijkt dat er door de eeuwen heen altijd al dit soort gevallen van extreme neerslag zijn opgetreden, ook toen er nog geen sprake was van menselijke invloed. Het versterkte broeikaseffect verklaart geen individuele gevallen, maar wellicht wel het feit dat extreme neerslag tegenwoordig vaker voorkomt.

Met dank aan weerman Jan Visser.