35 jaar bescherming van de ozonlaag

Op Wereld Ozondag, 16 september, wordt wereldwijd stil gestaan bij de internationale afspraken die - inmiddels 35 jaar geleden - werden vastgelegd in het Verdrag van Wenen ter Bescherming van de Ozonlaag. De ozonlaag begint zich nu te herstellen, maar het herstel kan beïnvloed worden door klimaatverandering.

Het leven op aarde zou niet mogelijk zijn zonder zonlicht. Het ultraviolette (UV) deel van het zonlicht is echter schadelijk voor mensen, planten en dieren op aarde. De ozonlaag, die zich op 15 tot 50 kilometer hoogte bevindt, houdt gelukkig de meeste schadelijke ultraviolette zonnestraling tegen. Zonlicht maakt het leven mogelijk, maar de ozonlaag maakt leven op aarde mogelijk.

Hoeveelheid ozonafbrekende stoffen met 20% afgenomen

Aan het eind van de jaren zeventig van de vorige eeuw werd ontdekt dat de ozonlaag werd aangetast en dat zich in het najaar een gat in de ozonlaag vormde boven de Zuidpool. De oorzaak lag in het gebruik van kunstmatige stoffen, in onder meer koelkasten en spuitbussen, waarvan CFK’s (Chloor Fluor Koolwaterstoffen) de bekendste zijn. In het Verdrag van Wenen uit 1985 werden afspraken gemaakt om het gebruik van deze stoffen te beperken.

De ozonlaag begint zich te herstellen en de blootstelling aan schadelijke UV-straling neemt af

Twee jaar daarna werden onder het Montreal Protocol (1987) verdergaande afspraken gemaakt. Hierdoor is de hoeveelheid ozonafbrekende stoffen in de lucht nu met ongeveer 20 procent afgenomen, begint de ozonlaag zich te herstellen en neemt de blootstelling aan schadelijke ultraviolette straling af. Rond 2000 bereikte het ozongat boven de Zuidpool zijn grootste omvang. De verwachting is echter dat pas in de tweede helft van deze eeuw de ozonlaag grotendeels hersteld zal zijn. 

Bijdragen aan het beperken van de opwarming van de aarde

Het Verdrag van Wenen is verschillende keren via aanpassingen (amendementen) strenger gemaakt. Het meest recente Kigali Amendement (2018) richt zich op de synthetische opvolgers van CFK’s - de HFK’s (fluorkoolwaterstoffen) - die vooral een sterk broeikaseffect hebben. Daarmee levert dit verdrag ook een bijdrage om klimaatverandering tegen te gaan en om de doelen van het Klimaatakkoord van Parijs te realiseren. Het herstel van de ozonlaag wordt beïnvloed door jaarlijkse variaties in de temperatuur en de stromingen van de lucht en door klimaatverandering. Door klimaatverandering wordt het aan het aardoppervlak warmer, maar op ozonlaaghoogte juist kouder. Hierdoor wordt ozonafbraak door ozonlaag afbrekende stoffen gemiddeld genomen vertraagd, maar tijdens de vorming van het ozongat juist weer versterkt. Door klimaatverandering zal de herstelde ozonlaag halverwege de 21e eeuw daardoor niet precies lijken op de natuurlijke ozonlaag van halverwege de 20e eeuw.

Dit jaar uitzondelijk diep ozongat boven Noordpool

Boven de Noordpool komt een ozongat zelden voor

Het ozongat boven de Zuidpool is nu dus nog een jaarlijks terugkerend fenomeen. Boven de Noordpool komt een ozongat zelden voor omdat de ozonlaag daar warmer is en er sterkere luchtstromingen heersen dan boven de Zuidpool. Mogelijk deels door klimaatverandering is in het voorjaar van 2011 en 2020 echter ook boven de Noordpool een sterke afname van ozon waargenomen. Dit jaar was er een uitzonderlijk diep gat boven de Noordpool (figuur 2). Het blijft dus belangrijk de ozonlaag – en de hoeveelheid  ozonlaag afbrekende stoffen - in de gaten te houden, zeker als de ozonlaag in de toekomst verder afkoelt door klimaatverandering.

Peter van Velthoven