Corona-pandemie veroorzaakt door klimaatverandering?

Het SARS-CoV-2 virus is hoogstwaarschijnlijk ergens in Zuid-China van een vleermuis uiteindelijk overgesprongen op een mens, met de huidige corona-pandemie als dramatisch gevolg. Een recente studie laat zien dat vanwege klimaatverandering juist deze regio een geschikt leefklimaat voor veel meer vleermuissoorten heeft gekregen. Logisch gevolg is een grotere kans op overdracht van gevaarlijke virussen tussen vleermuizen en mens.

Waar leven vleermuizen

Het leefgebied  van vleermuizen wordt bepaald door klimatologische omstandigheden en vooral het type vegetatie. Doordat het klimaat (temperatuur, neerslag, bewolking) en daarbij de vegetatie wereldwijd verandert, passen vleermuizen zich aan en verhuizen naar nieuwe, geschiktere gebieden. Een analyse hiervan op mondiale schaal toont aan dat Zuid-China een 'hotspot' is van de toename in mogelijke vleermuissoorten (figuur 1). In dit gebied is het klimaat geschikter geworden voor tropisch bos waar veel meer vleermuissoorten zich thuisvoelen (figuur 2).

Het voorkomen en de verspreiding van coronavirussen hangt sterk samen met de hoeveelheid vleermuissoorten

Omdat het voorkomen en de verspreiding van coronavirussen sterk samenhangt met de hoeveelheid vleermuissoorten, is het aannemelijk dat de toename in mogelijke vleermuissoorten in Zuid-China over de afgelopen eeuw de kans op overdracht van virussen naar de mens heeft vergroot. 

Veel nog onduidelijk

Hoe groot de rol van klimaatverandering precies is in de verspreiding van coronavirussen, is nog onduidelijk. Toenemende menselijke activiteiten in het leefgebied van de vleermuizen spelen namelijk ook een rol. Verder zijn de klimaatveranderingen in dit gebied niet precies bekend (bijvoorbeeld bewolking) en bestaat er over de exacte relatie tussen vleermuizen en vegetatie nog volop discussie.

Op drift door klimaat

Vast staat wel dat vegetatie en diersoorten reageren op klimaatverandering door zich te verplaatsen naar geschiktere gebieden. Een overzichtsstudie in Science uit 2017 concludeert dat van de 40.000 onderzochte soorten wereldwijd ongeveer de helft zich al aan het verplaatsen is als gevolg van het veranderende klimaat. In het algemeen zoeken soorten koelere gebieden op door poolwaarts te migreren. Landsoorten verplaatsen zich poolwaarts met een gemiddelde snelheid van 17 kilometer per tien jaar, zeesoorten met 72 kilometer per tien jaar.

Risico voor virusverspreiding

Als zulke nieuwe gebieden bevolkt worden door grote mensenmassa’s (bijvoorbeeld in en rond dichtbevolkte steden) leidt dit tot meer contacten tussen dier en mens. Automatisch vergroot dat de kans dat virussen van dieren overspringen op de mens. Als zo’n virus in de mens qua ziektebeeld en verspreiding een (voor het virus) gunstige gastheer vindt, kan dit leiden tot een wereldwijde pandemie. De huidige corona-pandemie is daarvan een jammerlijk en confronterend voorbeeld.

KNMI-klimaatbericht door Richard Bintanja