Extreme hitte Frankrijk in veranderend klimaat

De hitte vorige week was uitzonderlijk in grote delen van Europa, zeker voor juni. In Frankrijk werd vrijdag 45,9 ºC gemeten, ruim anderhalve graad boven het vorige record uit de beruchte zomer van 2003. Ook in Noord-Spanje, Zwitserland, Noord-Italië en Oostenrijk was het uitzonderlijk warm. Een verband met de opwarming van de aarde ligt voor de hand, maar hoe sterk is dat verband?

Toevallig was er die week net een grote conferentie over extreem weer en klimaatverandering in Toulouse in Zuid-Frankrijk (waar donderdag 40,2 ºC gemeten werd, een record voor juni, en de nacht daarvoor niet koeler werd dan 24,2 ºC, een nieuw record voor het hele jaar). Met een aantal wetenschappers die daar aanwezig werd besloten de meetgegevens door te rekenen en met de uitkomsten van klimaatmodellen te vergelijken. Deze 'snelle attributiestudie' werd geleid door Geert Jan van Oldenborgh van het KNMI.

De hitte vorige week was uitzonderlijk in grote delen van Europa

Omdat de kern van de hittegolf boven Frankrijk lag (figuur 1) is de temperatuur gemiddeld over dat land, en als vergelijking het station Toulouse genomen. De daggemiddelde temperatuur is minder gevoelig voor kleine verstoring dan de maximumtemperatuur en beschrijft de gevolgen van de hitte op de gezondheid even goed. Tenslotte hebben mensen in Europa pas echt last van de hitte als deze een paar dagen aanhoudt, hitteplannen gaan meestal pas in als drie dagen hitte voorspeld wordt. En de samenleving is in juni kwetsbaarder voor hitte dan in juli of augustus: scholen zijn nog open, iedereen moet naar zijn werk en heeft dus minder gelegenheid de hitte te ontlopen. Daarom werd als definitie van de hitte het maximum van de driedaags gemiddelde daggemiddelde temperatuur in juni gekozen. Andere definities zijn ook mogelijk en geven andere uitkomsten.

Andere invloeden

De waarnemingen laten in Frankrijk een duidelijke trend zien (figuur 2). Rond 1950 waren er een paar grote hittegolven in Frankrijk in juni, daarna een tijd minder door de koelende werking van de luchtvervuiling tot midden jaren '80. De laatste jaren neemt het aantal hittegolven sterk toe en worden ze steeds warmer. Een statistische beschrijving die deze effecten meeneemt geeft een temperatuurstijging van rond de vier graden sinds 1900, zowel in heel Frankrijk als in Toulouse. Ter vergelijking: in De Bilt is dat ongeveer drie graden.

Hittegolven worden steeds warmer 

Deze trend wordt niet alleen veroorzaakt door broeikasgassen en luchtvervuiling, maar heeft mogelijk ook andere oorzaken: veranderingen in landgebruik, irrigatie, verstedelijking etc. We kunnen in principe de invloed van elke factor apart bestuderen in klimaatmodellen. In dit geval liep dat echter mis: hoewel de modellen maandgemiddelde temperaturen goed nabootsen, hebben ze problemen met korte lokale hittegolven. De trend in de modellen is ook maar de helft van de waargenomen trend.

We concluderen dat klimaatverandering hittegolven in juni in Frankrijk zoals die van juni 2019 tenminste vijf keer waarschijnlijker heeft gemaakt, mogelijk veel meer. De waarnemingen laten een sterkere trend zien dan de klimaatmodellen. Dit kan aangeven dat andere factoren dan klimaatverandering de trend mede beïnvloed hebben of dat de klimaatmodellen essentiële processen in extreme hittegolven niet goed beschrijven. We zullen verder moeten uitzoeken hoe het precies zit.

De impact van hittegolven is wel veel minder geworden sinds de invoering van hitteplannen in veel Europese landen. We weten niet of dat genoeg zal zijn als de temperatuur zo snel verder blijft stijgen doordat we de CO2-uitstoot niet genoeg reduceren.

KNMI-klimaatbericht door Geert Jan van Oldenborgh