Het regent nu harder in Zuid-Limburg door klimaatverandering

Drie dagen met hevige regenval heeft geleid tot grote wateroverlast in Zuid-Limburg. Voor het eerst gaf het KNMI een code rood uit voor zware regen. Vooral dat het zo lang blijft regenen is opvallend. Klimaatverandering heeft hier een bijdrage aan geleverd doordat de lucht warmer en vochtiger is dan voorheen.

23 augustus 2021: Het KNMI heeft onderzocht wat het verband is tussen klimaatverandering en deze hevige regenval en overstromingen, zie klimaatbericht 'Kans op zware regenval zoals op 13 en 14 juli neemt verder toe door klimaatverandering'.

Op sommige plaatsen in Limburg is op dinsdag 13 juli en woensdag 14 juli meer dan 150 millimeter gevallen (figuur 1). Dat is ruim twee keer de normale hoeveelheid neerslag in juli. De hevige regenval heeft veel schade aangericht in Zuid-Limburg en ook in België, Duitsland, Luxemburg en Zwitserland (figuur 2). Huizen zijn overstroomd, wegen afgesloten, rivieren zijn buiten hun oevers getreden en in Duitsland zijn doden en tientallen vermisten.

Waardoor bleef het zo lang regenen?

De wateroverlast heeft te maken met een hardnekkig lagedrukgebied

De wateroverlast in Zuid-Limburg en Midden-Europa heeft te maken met een hardnekkig lagedrukgebied (figuur 3). Dit lagedrukgebied zorgt daar al sinds maandag voor veel regenval. Het lagedrukgebied kan nergens heen, doordat boven Zuid-Scandinavië vooral op hoogte een blokkerende gordel van hoge druk ligt. Dit voorkomt dat het lagedrukgebied door kan schuiven naar bijvoorbeeld Oost-Europa.

Ook de lucht die rond het lagedrukgebied tolt, is al sinds maandag boven Centraal-Europa aanwezig. Deze lucht wordt telkens weer voorzien van nieuw vocht door verdamping boven de natte bodems in Centraal-Europa, waarna het vocht weer in de vorm van neerslag in onder andere Zuid-Limburg gedumpt wordt. De bodems in het midden van Europa waren al nat doordat de eerste helft van juli regenachtig verliep.

Komt dit door klimaatverandering?

De kans op dit soort extreme regenval neemt door klimaatverandering toe

Dit soort extreme weersituaties kwamen vroeger ook voor. Het is echter niet zomaar vast te stellen of de kans op een geblokkeerd lagedrukgebied zonder klimaatverandering minder was geweest. Maar hoe dan ook geldt: áls zo’n lagedrukgebied blijft hangen, neemt door klimaatverandering de hoeveelheid regen die eruit valt toe. 

In deze situatie speelde vooral het traag verplaatsen van het lagedrukgebied een belangrijke rol. Voor zover bekend heeft de klimaatverandering weinig invloed op het luchtdrukpatroon, maar er zijn wel aanwijzingen dat lagedrukgebieden door de klimaatverandering minder snel van plaats veranderen.

Ook leidt de klimaatverandering onder andere tot:

• meer neerslag, doordat warmere lucht meer waterdamp kan bevatten;
• grotere jaar-op-jaar fluctuaties in de neerslag;
• een toename van het aantal dagen met hevige neerslag.

De toename in extreme neerslag is te zien aan het aantal dagen in de zomer met minstens 20 millimeter neerslag: dit aantal steeg tussen 1961-1990 en 1991-2020 met 25 procent. Verder is de toename in neerslag ook goed te zien naast de opwarmende trend: tussen 1960-1991 en 1991-2020 nam in de zomer de temperatuur in De Bilt toe met 1,3 °C en de neerslag in Nederland met 13 procent.

De daggemiddelde temperatuur in Zuid-Limburg is deze dagen ongeveer 18 °C, wat in het huidige klimaat een normale waarde is voor de tijd van het jaar. Een halve eeuw geleden zou bij hetzelfde weerpatroon de temperatuur echter bijna twee graden lager zijn geweest, met minder vocht in de lucht en dus minder neerslag. 

Nederland wordt droger én natter, hoe kan dat?

In een warmer klimaat is het vaker droog. Maar als het regent, regent het harder

De hoeveelheid vocht die lucht kan bevatten neemt toe met 7 procent per graad opwarming en is in het huidige klimaat van 1991-2020 dus 9 procent hoger dan in de periode 1960-1991. Dit geldt bij benadering ook voor de hoeveelheid neerslag die uit een bui valt.  Wereldgemiddeld neemt de neerslag overigens minder sterk toe. Deze is namelijk in evenwicht met de verdamping, die per graad opwarming slechts 2 procent toeneemt. Per saldo is het in een warmer klimaat daarom vaker droog. Maar als het regent, dan regent het harder. 

KNMI-klimaatbericht door Lars van Galen en Peter Siegmund