Het Internationaal Pooljaar zeer succesvol

Het Internationaal Pooljaar (IPY) was een succes. Honderden nieuwe projecten zijn gestart en tal van conferenties en workshops georganiseerd die hebben geleid tot nieuw onderzoek.

Internationaal Pooljaar voor groot publiek
Naast het onderzoek was kennisoverdracht en een breed publiek bewust maken van het belang van de poolgebieden voor de samenleving een belangrijk aandachtsgebied tijdens het IPY 2007-2009. Daarom beperkte het IPY zich niet alleen tot de wetenschap, maar zijn ook de inheemse bevolking, scholen, musea, en de media een belangrijke partner van het IPY.

Polair Atmosferisch onderzoek KNMI
Het polaire milieu en het polaire klimaat zijn zeer gevoelig voor veranderingen in de samenstelling van de aardse atmosfeer. Een opmerkelijke bijdrage aan het monitoren van de polaire atmosferische samenstelling wordt door Nederland geleverd met het Ozone Monitoring Instrument aan boord van de NASA EOS-AURA satelliet, gelanceerd in de zomer van 2004. Het OMI instrument is van Nederlands Finse makelij en werd speciaal ontwikkeld voor onderzoek naar de ozonlaag, naar luchtkwaliteit en naar het klimaat. Onder wetenschappelijke leiding van het KNMI bekijkt men onder meer of de mondiale ozonlaag zich volgens verwachting herstelt en wat de relatie is tussen de ozonlaag en de huidige klimaatsverandering. Andere bijdragen vanuit het KNMI omvatten het voorspellen en de modellering van stratosferisch ozon en de ultraviolette stralingssterkte aan de oppervlakte, en studies van het transport en de chemische en fysische transformatie van luchtverontreinigende stoffen op hun weg van de bevolkte gebieden naar de schone polaire gebieden.

Historie poolonderzoek
Het KNMI heeft mede door zijn eerste directeur Buys Ballot een rijke traditie in het poolonderzoek en was ook actief betrokken bij de vorige pooljaren. In aanwezigheid van Hare Majesteit de Koningin is op 8 maart 2007 in het Natuurmuseum Fryslân het vierde IPY van start gegaan. Kroonprins Willem Alexander en Prinses Máxima der Nederlanden hebben het IPY op 6 maart 2009 afgesoten in Middelburg.

In Nederland is in 2006 een nationaal IPY-programma (IPY.nl) gestart met een budget van zeven miljoen euro voor de periode 2006-2010. Het wordt gefinancierd door de ministeries van OCW, LNV, VenW, VROM, BuZa en NWO-ALW. Met dit bedrag zijn zeventien Nederlandse IPY onderzoeksprojecten gefinancierd met speciale aandacht voor Arctisch onderzoek, waarmee o.a. 16 jonge poolonderzoekers zullen worden aangesteld. Ondanks het relatief geringe aantal poolonderzoekers in Nederland coördineren Nederlandse onderzoekers zes van de ruim 220 internationale IPY projecten.

Het Nederlands onderzoek in IPY richtte zich op vier thema's:

• veranderingen in de cryosfeer als gevolg van klimaatveranderingen;
• veranderingen in de Zuidelijke en Arctische Oceaan door klimaat en menselijk toedoen;
• polaire land- en kustzone ecosystemen en global change;
• invloed van menselijke activiteiten op poolgebieden en invloed van klimaatverandering op mensen.

Onderzoek ijskap Groenland
De Groenlandse ijskap bevat voldoende water om wereldwijd de zeespiegel met 7 meter te laten stijgen. Recent onderzoek toont aan dat het smeltwater, dat aan het oppervlak is gevormd, een weg kan vinden naar de onderkant van de ijskap. Hierdoor gaat het ijs sneller stromen, waardoor de ijskap dunner wordt en het oppervlak lager komt te liggen. Onder invloed van de opwarming kunnen grote ijsmassa’s van de Groenlandse ijskap onverwacht snel gaan smelten. Voor de hoogte van de zeespiegel en zeker voor het laaggelegen Nederland is dat van groot belang. In het kader van het IPY wordt door het KNMI en de Universiteit van Utrecht (IMAU) met een regionaal klimaatmodel (RACMO) onderzoek verricht aan de Groenlandse ijskap.

Ozonmetingen
Het KNMI leverde in het kader van het “Orcale” project ook een bijdrage aan het IPY met metingen en onderzoek van de ozonlaag boven de Noord- en Zuidpool. De metingen worden gedaan met het Ozone Monitoring Instrument (OMI), waarover het KNMI de leiding heeft. De metingen worden gebruikt om de modelberekeningen en verwachtingen van de afbraak van de ozonlaag te verbeteren.

*Toelichting fotoBuys Ballot-Eiland
Over deze poolexpeditie is door de expeditieleider Dr. Maurits Snellen in 1886 een boek geschreven. Dit ook nu nog zeer lezenswaardige boek beschrijft de aanloop tot het Eerste Internationale Pooljaar en de grote rol die Buys Ballot, de toenmalig hoofddirecteur van het KNMI zowel nationaal als internationaal hierin heeft gespeeld. Op een boeiende wijze wordt verslag gedaan van de Nederlandse expeditie vanaf het vertrek op 5 juli 1882 uit Amsterdam tot de terugkeer eind september 1883, waarbij op de terugreis het Buys Ballot eiland wordt ontdekt. Gedurende deze hele periode was Snellen onwetend over wat zich in Nederland rond deze expeditie heeft afgespeeld. In de biografie van Buys Ballot (Van Everdingen 1943) wordt aan het Eerste Internationale Pooljaar en de Nederlandse avonturen daaraan slechts een paar bladzijden gewijd. Bestudering van de ongeveer 600 brieven en briefkaarten heeft veel nieuwe tot nu toe onbekende informatie opgeleverd. Bovendien kan door deze brieven een beeld gevormd worden over de grote populariteit en bekendheid die zowel Buys Ballot als de Nederlandse expeditie moeten hebben gehad.

Met dank aan Kees Dekker, oud-meteoroloog KNMI