Het klimaatverhaal van 2021

De titel van het KNMI jaaroverzicht van het weer van 2021 was ‘gemiddeld normaal met recordaantal codes oranje en rood’. Na drie zeer warme jaren was 2021 qua gemiddelde temperatuur een normaal jaar, maar er waren wel flinke uitschieters. We werden vaker dan normaal gewaarschuwd voor extreme gebeurtenissen. We blikken terug op de invloed van klimaatverandering op deze uitschieters.

Hoeveelheid sneeuw februari niet erg zeldzaam

Sneeuwstorm Darcy leidde tot de eerste landelijke code rood sinds 2012. De hoeveelheid sneeuw van Darcy kunnen we in het huidige klimaat gemiddeld eens per vier jaar verwachten. Dit is dus niet erg zeldzaam, zelfs niet in ons huidige, warmere klimaat.

Van de 33 officiële koudegolven die in De Bilt zijn opgetreden sinds 1901 zouden er maar 14 overblijven in het warmere klimaat van nu

Van zondag 7 februari tot en met zaterdag 13 februari lag de temperatuur ook overdag onder de nul graden. De minimumtemperaturen waren echter net niet laag genoeg voor een officiële koudegolf. Wel was het koud genoeg voor schaatsen op natuurijs. Zo'n koude week met schaatsen komt tegenwoordig gemiddeld nog eens in de ongeveer zes jaar voor. Dat is twee keer zeldzamer dan voor de opwarming van de aarde sinds 1900. Van de 33 officiële koudegolven die in De Bilt zijn opgetreden sinds 1901 zouden er maar 14 overblijven in het warmere klimaat van nu (figuur 1). 

Van de winter sprongen we voor het gevoel op 19 februari het voorjaar in met opeenvolgende dagen met maximumtemperaturen tussen de 15 en bijna 20 °C. Voor het eerst telden we zes zachte dagen (15 °C of meer) in februari, nota bene op rij.

Koude april vrij zeldzaam

April was een zeer koude maand. Het was de koudste april sinds 1986. In Eelde werden 18 vorstdagen gemeten, een aantal dat in april niet meer is voorgekomen sinds 1929. Met gemiddeld 5,2 °C was de eerste helft van april in De Bilt zo'n 3 °C kouder dan de nieuwe normaal (1991–2020). Dat is ondertussen vrij zeldzaam geworden. Rond 1900 kwam zo'n temperatuurafwijking in april nog elke twee à drie jaar voor, nu is dat eens in de zestig jaar. Ook kleurde sneeuw het landschap wit, iets wat in april tegenwoordig een zeldzaamheid is. 

De Bilt kende geen warme en zomerse dagen (temperatuur van respectievelijk 20 °C en 25 °C of meer), terwijl er normaal in april vijf warme dagen zijn, waarvan één zomerse dag. Op een uitzonderlijk groot aantal dagen was er een noordelijke stroming die koude poollucht naar onze streken voerde.  Ook mei was zeer koud, de temperatuur was gemiddeld ruim 2 graden lager dan normaal. Het was de koudste mei sinds 2010.

Recordwarme juni

17 juni was de enige tropische dag van het jaar

Juni was gemiddeld 2 °C warmer dan normaal en daarmee de warmste juni sinds 1901, het begin van de metingen. Het was ook nat. We gaven twee keer code oranje uit voor onweersbuien. 17 juni was met 30,8 °C in De Bilt de enige tropische dag (30 °C of hoger) van het jaar. De dag erop hadden delen van Nederland te maken met hevig noodweer, waarbij het Utrechtse Leersum werd getroffen door een valwind. 

Door klimaatverandering grotere kans op extreme neerslag 

Van 13 tot en met 15 juli leidde een hardnekkig en vrijwel niet bewegend lagedrukgebied tot langdurige extreme neerslag in een relatief klein gebied. De Eifel en de Ardennen werden getroffen door een watersnoodramp met meer dan tweehonderd doden. Zuid-Limburg kampte met enorme wateroverlast en een geschatte materiële schade van 1,8 miljard euro. Er viel op meerdere plaatsen meer dan 100 millimeter in drie dagen tijd. Door klimaatverandering is de kans op zulke hevige regenval groter geworden.

Toename van neerslag grootst aan de kust

September, oktober en november waren elk warmer dan normaal. September komt op de zevende plek van warmste septembermaanden sinds 1901 en de herfst als geheel op de zesde plek van zachtste herfsten. De neerslag in de herfst verschilde sterk van maand tot maand, in De Bilt was september met 27,8 millimeter de droogste maand en oktober met 144,7 millimeter de natste maand van het jaar. In die maand viel de meeste neerslag langs de kust. Sinds 1960 meten we een toename van de neerslag in Nederland die het grootst is aan de kust in de buurt van Amsterdam (figuur 2). Naast de opwarming van de aarde heeft de toename van verstedelijking hier mogelijk ook aan bijgedragen.

Extra aandacht in 2021 voor het klimaat

In het Klimaatsignaal’21 deelden we de nieuwste inzichten over wat de klimaatverandering voor Nederland inhoudt

Extra aandacht voor het klimaat was er in 2021 met het verschijnen van een nieuw IPCC rapport met de laatste inzichten over de oorzaken van de huidige opwarming en wat ons wereldwijd mogelijk nog te wachten staat. In het KNMI Klimaatsignaal’21 deelden we de nieuwste inzichten over wat de klimaatverandering voor Nederland inhoudt en we presenteerden de laatste klimaatgegevens in de Bosatlas van weer en klimaat. De Nobelprijs voor natuurkunde werd in 2021 onder andere aan twee klimaatonderzoekers toegekend.

In oktober overleed onze gewaardeerde collega Geert Jan van Oldenborgh die zich buitengewoon heeft ingespannen om de invloed van de mens op het klimaat wetenschappelijk aan te tonen en daarover te communiceren, zowel in de media als in de vele KNMI-klimaatberichten die hij schreef. We zijn hem daar erg dankbaar voor. 

KNMI-klimaatbericht door Frank Selten en Peter Siegmund
 

Lees ook het jaaroverzicht weer en jaaroverzicht aardbevingen.