Het weer in de hongerwinter 1944-1945

75 jaar geleden begon de koudste week van de hongerwinter. De winter van 1944-1945 staat in het collectief geheugen gegrift als de zwaarste winter uit de oorlogsjaren. Maar het was een winter van contrasten: in de laatste week van januari 1945 was het ijzig koud en in februari was het warm.

De winterkou begint halverwege december als er een hogedrukgebied over het noordwesten van Rusland polaire lucht naar ons land. Voor de kerst begint een kalme, vrij zonnige periode met lichte tot matige nachtvorst en overdag temperaturen boven het vriespunt. Vlak na Kerstmis draait de wind vanuit de (noord)oostelijke hoek naar het zuidwesten. Dit brengt de eerste sneeuwbuien terwijl het 's nachts blijft vriezen.

Storm geeft overlast

Er zijn dagen dat het ook overdag niet meer boven het vriespunt komt

Een venijnige storm die een sterke wind over de Noordzee blaast, geeft flinke overlast in het zuidwesten van het land. Huisraad en wrakhout uit het (door oorlogshandelingen) overstroomde Walcheren spoelt aan bij Middelburg. In het kielzog van de storm trekt een neerslaggebied over Nederland wat een flink pak sneeuw geeft. De vorst houdt aan en er zijn dagen dat het ook overdag niet meer boven het vriespunt komt, maar zo halverwege de maand lijkt de winter op zijn einde te lopen. Langzaam zet de dooi in, de sneeuw verdwijnt en in dagboekfragmenten is de opluchting over het zachter wordende weer duidelijk merkbaar. 

Zeer strenge vorst

Op 20 januari komt de winter echter terug. Eerst natte sneeuw maar met het zakken van de temperatuur vormt zich al snel een dik pak sneeuw. Tot aan het eind van de maand blijft het koud met matige en (zeer) strenge vorst in het hele land. De Bilt rapporteert -13°C op 26 januari en in Hoorn wordt -18°C gemeten de dag erna. De zeer strenge vorst in Noord-Holland zorgt dat vaarten en sloten snel dicht vriezen.

Dagboekfragment: "Op het ijs is er geen 'controle' en men loopt dus minder gevaar dan op de openbare weg"  

Een dagboekschrijver uit die streek merkt dan ook op: "Door de strenge vorst ziet men nu weer overal schaatsenrijders in het veld. Het staat mijns inziens vast, dat dit lang niet allemaal 'plezierrijders' zijn. Op het ijs is er hoegenaamd geen 'controle' en men loopt dus minder gevaar dan op de openbare weg."  

 

14 dagen sneeuw

Het koude vriezende weer houdt aan tot het eind van de maand, met in de laatste paar dagen van de maand opnieuw sneeuw. De dooi valt definitief in op 31 januari. In De Bilt lag in januari 1945 veertien dagen sneeuw. De dichtgevroren binnenwateren en de sneeuw in de laatste helft van januari zorgen voor een tegenvallende aanvoer van voedsel over het IJsselmeer; één van de redenen waardoor het steeds vaker voorkwam dat men op de voedselbonnen niets kon krijgen. (Bron: Lou de Jong, deel 10b, eerste helft, p190).

Warmer dan normaal

Al in de eerste paar dagen van februari wordt het 9-10°C  en het maandgemiddelde is - voor het overgrote deel van het land - zo'n 3 tot 3.5 graad warmer dan  normaal. Hoewel februari niet bepaald droog was, met ongeveer 10 millimeter regen op 4 en 5 februari en slechts 12 dagen met geen of weinig regen in De Bilt, luidt de warme februari een langdurige periode in met zacht en droog weer. In april - de bevrijding is dan al nabij! - is er heerlijk lenteweer met  temperaturen iets boven de 20°C.
 

Gerard van der Schrier