Historie meteorologie herleeft op barkschip 'De Europa'

Sinds de oprichting in 1854 worden scheepsmeteorologische waarnemingen afkomstig van zowel de Nederlandse koopvaardij als de Marine, voor bewerking op het KNMI ontvangen. Na een controleslag worden de waarnemingen toegevoegd aan de internationale klimaat database COADS (Comprehensive Ocean-Atmosphere Data Set). Met behulp van deze database kan o.a. het klimaat op wereldschaal bestudeerd worden.

De waarneming
Windsnelheid heeft altijd problemen opgeleverd als gevolg van de verschillende waarnemingstechnieken die in de loop van de eeuwen zijn gehanteerd. De kunst is om geschatte windsnelheid in overeenstemming te brengen met instrumenteel gemeten windsnelheid. Een voorbeeld van een indirecte techniek is die waarbij de windsnelheid geschat wordt aan de hand van de zeilvoering. Deze techniek werd bijvoorbeeld gedurende de tweede helft van de 19e eeuw gebruikt aan boord van grote, dwarsscheeps getuigde zeilschepen. Hoewel er voor dit doel een internationale schaal voorhanden was, de ‘oude’ schaal van Beaufort, bleek dat bij dezelfde Beaufort schaalnummers soms een verschillende zeilvoering opgegeven werd. Een moderner voorbeeld van een indirecte techniek is de ‘moderne’ schaal van Beaufort die de windsnelheid schat aan de hand van het uiterlijk van de golven. Deze methode, ook wel de schaal van Petersen genoemd, wordt ook vandaag de dag gebruikt.

Het barkschip ‘Europa’ biedt de mogelijkheid de twee bovengenoemde technieken met echte windmetingen te vergelijken. Voor dit doel worden tegelijkertijd met de routinematige waarneming, ook de Beaufort schaalnummers genoteerd die verkregen zijn aan de hand van de zeilvoering en aan de hand van de toestand van de zee. Ten behoeve van de vertaling van de windkracht in de twee Beaufort schalen naar de windsnelheid in m/sec is tevens op drie verschillende plaatsen op het schip, - voor, midden en achter -, een windmeting verricht aan de loefzijde m.b.v. hand anemometers. Uiteraard is ook genoteerd welke zeilen er op het moment van de waarneming gevoerd zijn.

(Extra) waarnemingen.
Gelijktijdig te noteren met de 6 uurlijkse waarneming.

YYMMDD	jaar, maand, dag
GMT	Uur van de waarneming
DsVs	Actuele koers en vaart van het schip
Bft_oud	Schaalnummer oude Beaufort schaal (zeilvoering)
Bft_nieuw	Schaalnummer moderne Beaufort schaal (Petersen schaal).
Hand_voor	Aflezing hand anemometer voorschip; Loefzijde
Hand_midden	Aflezing hand anemometer midscheeps; Loefzijde
Hand_achter	Aflezing hand anemometer achterschip; Loefzijde
Tuig	De momentane zeilvoering

‘Oude’ schaal van Beaufort (1805)
Windkracht schatting aan de hand van de gevoerde zeilen van het schip

Onderstaande Beaufort schaal beschrijft het gedrag van een volschip, zeilend aan de wind. De waarden 0 t/m 4 zeggen iets over de vaart van het schip door het water. Alle zeilen zijn dan bijgezet. Bij de waarden 5 t/m 11 is telkens zeil weggenomen. Vanaf schaalnummer 10 was er sprake van overleven.

Beaufort Schaalnummer	Zeilvoering Omschrijving	Wind Naam
0	Ruimschoots; Geen vaart	Slecht water; Stil
1	Ruimschoots; Er is stuur in het schip	Flauw stuur; Flauwe koelte
2	Ruimschoots; 1 tot 2 mijls vaart	Labber koelte
3	Ruimschoots; 3 tot 4 mijls vaart	Topzeils koelte
4	Ruimschoots; 5 tot 6 mijls vaart	Bramzijls koelte
5	Vol en Bij; met bovenbramzeils	Stijve bramzeils koelte
6	Vol en Bij; met onderbramzeils en 1 rif in de marszeils	Marszeils koelte
7	Vol en Bij; geen bramzeils; 2 reven in de marszeils	Stijve marszeils koelte
8	Vol en Bij; geen bramzeils; 3 reven in de marszeils	Dicht gereefde marszeils koelte
9	Vol en Bij; dicht gereefde marszeils met onderzeilen	Onderzeils koelte
10	Dicht gereefd onderzeil en gereefde fok	Gereefde onderzeils koelte
11	Alleen storm stagzeil	Storm
12	Zeilen waaien uit de lijken	Orkaan

‘Moderne’ schaal van Beaufort (schaal van Petersen)
Windkracht schatting aan de hand van het uiterlijk van het zeewater oppervlak

Onderstaande schaal beschrijft het door de wind veranderde uiterlijk van het zeewater oppervlak. De waarden 0 t/m 4 zeggen iets over een vlakke zee met kleine golven. Bij de waarden 5 t/m 11 is vooral het gedrag van het door de golfbrekers veroorzaakte schuim van belang. Vanaf schaalnummer 10 is er sprake van zeer hoge golven en vermindert zicht.

Beaufort Schaalnummer	Toestand van de zee Omschrijving
0	Spiegelgladde zee
1	Kleine golfjes; Geven de zee een geschubd aanzicht
2	Kleine korte golven met glasachtig aanzicht
3	Kleine golven, beginnen te breken; de eerste schuimkopjes
4	Kleine langer wordende golven. Schuimkoppen komen vrij veel voor.
5	Matige golven. Overal schuimkoppen met hier en daar opwaaiend schuim
6	Grotere golven. Brekende golven doen overal witte schuimplekken ontstaan. Veel opwaaiend schuim.
7	De golven worden hoger. Het schuim begint zich als strepen in de richting van de wind te ontwikkelen.
8	Hogere golven met aanmerkelijke kamlengte. Toppen waaien af en vormen goed ontwikkelde schuimstrepen in de richting van de wind.
9	Hoge golven; zware strepen schuim en beginnende rollers.
10	Zeer hoge golven met lange overstortende golfkammen. Zware overslaande rollers. De zee begint een wit aanzicht te krijgen. Verwaaid schuim vermindert het zicht.
11	Buitengewoon hoge golven. De zee is geheel bedekt met lange schuimstrepen. De golfkammen verwaaien overal. Het zicht is sterk verminderd.
12	De zee is wit. De lucht is met schuim en verwaaid zeewater gevuld.

Met dank aan Hendrik Walbrink, KNMI