IJssmelt Antarctica in volgende eeuw rampzalig

Antarctische ijskappen verliezen veel sneller ijsmassa dan de IPCC voorspeld heeft. Dit kan er toe leiden dat de totale zeespiegelstijging in 2100 bijna twee keer zo groot is als in eerdere schattingen. Tot voor kort dachten wetenschappers namelijk dat de bijdrage van Antarctica aan de zeespiegelstijging in deze eeuw niet veel meer dan een decimeter zou bedragen.

In een  studie, die onlangs is verschenen in het tijdschrift Nature, is aangetoond dat de afbraak van de Antarctische ijskap veel sneller plaatsvindt. Twee processen zijn hiervoor verantwoordelijk. 1) Hydrofracturing: Smeltwater aan het oppervlak kan op drijvende ijsplaten door diepe scheuren snel naar beneden stromen waardoor de ijsplaten makkelijker opbreken. Deze drijvende ijsplaten vormen momenteel een rem op de stroom van landijs richting de zee. Als deze rem wegvalt neemt de ijsstroming toe en vormen zich grote ijskliffen. 2) Ice-cliff failure: Als die kliffen hoger dan 100 m worden bezwijken ze onder hun eigen gewicht. Dit laatste proces kan ook de, tot voor kort stabiel geachte, Oost-Antarctische ijskap aantasten. 

De kracht van het nieuwe model is dat het voor het eerst laat zien dat door het meenemen van deze processen het mogelijk is om de hoge zeespiegelstanden uit het Plioceen (5,3 tot 2,6 miljoen jaar geleden) en het laatste interglaciale maximum (125.000 jaar geleden) te reproduceren. Daarmee bevestigt het model wat al eerder uit geologische gegevens bekend was. Met de geologische gegevens kan echter de snelheid waarmee de hoge zeespiegelstanden bereikt werden niet goed worden geëvalueerd. Het is dus niet per se gezegd dat dit model de snelheid waarmee de Antarctische ijskap massa verliest correct berekent. Maar de modelresultaten geven alleszins aanleiding om er rekening mee te houden bij de analyse van toekomstige klimaatveranderingsscenario’s.

In het worst-casescenario zorgt het opbreken van de Antarctische ijskap in 2100 in dit model voor een extra zeespiegelstijging van ruim een meter. Daar moeten dan nog de bijdragen van thermische uitzetting door opwarming van de oceaan, het smelten van gletsjers op andere continenten en de bijdrage van de Groenlandse ijskap bij worden opgeteld.

Als de emissie van broeikasgassen niet afneemt bedraagt de extra zeespiegelstijging voor de Nederlands kust in 2200 al circa 6 m en in 2500 meer dan 18 m

Dit betekent dat voor Nederland vanaf 2150 de zeespiegelstijging voor 80 tot 90 procent veroorzaakt wordt door het afsmelten van de Antarctische ijskap. Gelukkig zal het terugdringen van broeikasgasemissies wel degelijk effect sorteren. Als broeikasemissies tussen nu en 2100 substantieel worden teruggebracht blijft de bijdrage van Antarctica volgens deze studie beperkt tot maximaal 70 cm extra in 2100; 2,5 m extra in 2200 en 7 m extra in 2500, vooral omdat dan alleen de West-Antarctische ijskap wordt aangetast. Dit scenario lijkt ook meer in overeenstemming met de beperkte waarnemingen die we hebben over het kleiner worden van Antarctica.

De uitkomsten van deze modelstudie zijn in wetenschappelijke kringen nog niet onomstreden, maar de uitkomsten geven wel aan dat het van groot belang is om meer inzicht te krijgen in de mechanismen die ten grondslag liggen aan het snelle opbreken van ijskappen.

Er verschijnen recentelijk steeds meer studies die aangeven dat het opbreken van de Antarctische ijskap veel sneller zou kunnen gaan dan tot nu toe verwacht

Daarom zal het IPCC na 2018 een tussentijds rapport over ijskappen en zeespiegelstijging laten verschijnen. Het eerder extreem genoemde Veerman-scenario is in deze context allang niet meer extreem te noemen. Het KNMI zal in antwoord op het nieuwe IPCC-rapport haar zeespiegelscenario’s tussentijds bijstellen, want we kunnen niet langer uitsluiten dat ongeremde klimaatverandering tot onbeheersbare zeespiegelstijging zal leiden die de Nederlandse kustverdediging voor een onmogelijke opgave stelt. De komende jaren staan vele studies gepland die hier nader op ingaan. Het KNMI en het IMAU (Instituut voor Marien en Atmosferisch onderzoek Utrecht) van de Universiteit Utrecht zullen daaraan bijdragen.