In de toekomst mogelijk vaker rustig nazomerweer

Rustig weer komt in de nazomer het meest voor. Bij rustig weer denk je niet meteen aan weerextremen. Toch kan juist (aanhoudend) rustig weer aanleiding geven tot (weer-)waarschuwingen. In de zomer blijft de hitte langer hangen en neemt de kans op zomersmog toe. In herfst en winter verhoogt rustig weer de kans op mist en wintersmog. Hoe vaak rustig weer voorkomt in Nederland verschilt sterk van jaar tot jaar. Klimaatmodellen geven aan dat rustig nazomerweer in de toekomst mogelijk vaker gaat voorkomen.

Rustig weer, vooral in de nazomer

Rustig weer is eigenlijk niet goed gedefinieerd in de meteorologie. In het dagelijks taalgebruik bedoelen we met rustig weer dat er nauwelijks of geen wind staat. De term komt geregeld terug in de weerberichten. Maar hoe vaak is het eigenlijk 'rustig weer'?

De windroos van het KNMI voor de verschillende meetstations geeft inzicht in hoe vaak het windstil is (figuur 1). De windroos geeft per maand de verdeling van de uurgemiddelde windsnelheid bij verschillende windrichtingen. In het midden staat het percentage uren dat het weer zo rustig was dat geen dominante windrichting kon worden gemeten. Uren met een zwakke wind zouden we ook nog als rustig weer kunnen classificeren. Op de schaal van Beaufort gaat het dan om windkracht 1 of 2. Vanaf windkracht 2 wordt de wind voelbaar.

De figuur toont de windroos voor het langjarig gemiddelde (1991-2020) in september en januari. Boven voor het meetstation De Bilt bij het KNMI en onder voor het meetstation De Kooy bij Den Helder. In De Bilt is het in september gemiddeld 6 procent van de tijd windstil en staat er vrij vaak maar windkracht 1 of 2. In Den Helder, vlak bij zee, is het bijna nooit windstil en komt windkracht 3 of 4 veel vaker voor. Gezien over het hele jaar komt rustig weer het meest voor landinwaarts in de nazomer, vooral in de maanden augustus en september. In januari komt windstil weer maar weinig voor: ruim 2 procent van de tijd in De Bilt en ongeveer 1 procent van de tijd in Den Helder.

Mistvorming bij rustig weer

Zodra de wind wegvalt kan door een snelle afkoeling van met waterdamp verzadigde lucht al snel mist ontstaan. Voor veel en langdurige mist moet het trouwens wel een klein beetje blijven waaien. De mistvorming wordt door een licht briesje juist versterkt omdat de mistdruppeltjes zich daardoor gemakkelijker mengen en zich naar boven toe verspreiden waardoor de mistlaag dikker wordt. Toch komt mist verreweg het meest voor bij rustig weer (windkracht 2 of minder) en verreweg het meest in de herfst en de winter. Hoe vaak het mistig is, verschilt daarbij veel van jaar tot jaar (figuur 2). Dit hangt samen met de dominante weersystemen in het seizoen. Veel rustig weer hangt nauw samen met de aanwezigheid van een hogedrukgebied. Vaak is het overdag, na het optrekken van de mist, dan ook juist erg mooi en zonnig weer. Het KNMI geeft vooral in de herfst en winter geregeld waarschuwingen af voor (dichte) mist. Door het schoner worden van de lucht in Nederland komt (dichte) mist tegenwoordig minder vaak voor dan voor 1980 (figuur 2).

Waarschuwingen voor slechte luchtkwaliteit

Het RIVM geeft waarschuwingen uit als het weer naar verwachting leidt tot een verslechtering van de luchtkwaliteit. Vaak is dat bij aanhoudend rustig weer. Onlangs, op 8 september 2023, waarschuwde het RIVM nog voor enkele dagen met aanhoudende smog door ozon en fijnstof . In het winterseizoen geeft het RIVM regelmatig een (regionaal) stookalert uit omdat de rook die bij houtstook vrijkomt, door het rustige weer in een woonwijk kan blijven hangen.

Klimaatverandering

Het onderzoek met klimaatmodellen laat zien dat rustig weer in de toekomst in Nederland iets vaker voorkomt (figuur 3). In de zomer (JJA) en het najaar (SON) nemen de frequentie en de lengte van rustige perioden (windsnelheid minder dan  3,3 m/s; maximaal 2 Beaufort) met enkele procenten toe. We verwachten dus dat rustig nazomerweer iets vaker voorkomt.

Klimaatbericht door Michiel van Weele en Andreas Sterl