Kans op Elfstedentocht eens in twaalf jaar

De kans op een periode die koud genoeg is voor een Elfstedentocht is nu ongeveer eens in de twaalf jaar. Een eeuw geleden was dat nog eens in de vijf jaar. Dit blijkt uit onderzoek van KNMI en Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Als we de opwarming van de aarde tot 2ºC beperken, blijft de kans hangen op ongeveer eens in de 20 jaar. Echter, als de aarde verder opwarmt neemt de kans op Elfstedentochten af tot rond de 1 op 100 jaar in 2050 en nog minder daarna.

Rekenen met koude dagen

Iedere winter hoopt Nederland op een Elfstedentocht. Een Elfstedentocht vereist een lange strenge vorstperiode. De criteria voor het organiseren van een Elfstedentocht zijn aan verandering onderhevig. De eerste paar tochten konden op dunner ijs verreden worden omdat er nog niet zoveel mensen meededen. Veertig jaar geleden werd de tocht pas georganiseerd als er 15 centimeter ijs lag en dan waren er nog drie dagen nodig voor de organisatie van de tocht.

Als de temperatuur 15 dagen lang laag genoeg is, kan de tocht meestal georganiseerd worden

Tegenwoordig is dat aantal dagen teruggebracht tot twee en wordt met een ijsgroeimodel in combinatie met de weersverwachting ingeschat hoe dik het ijs dan zal zijn. Daarom rekenen we niet met de Elfstedentochten zelf, maar met de koude die daarvoor nodig is. Het blijkt dat als de temperatuur vijftien dagen lang laag genoeg is, de tocht meestal georganiseerd kan worden.

De drempel komt overeen met een temperatuur in De Bilt onder de −4,2 ºC. Dan nog kan het misgaan: in 2012 was het koud genoeg maar bleef het ijs te dun door sneeuwval op een ongelukkig moment.

Acht procent kans op een Elfstedentocht

Het is lastig de trend in winterextremen te bepalen, omdat er grote verschillen zijn tussen strenge en zachte winters. Toch is er een trend naar hogere temperaturen waarneembaar (zie figuur 1). De koude winters (blauwe uitschieters naar beneden) worden minder koud. De trend is veel kleiner dan de variaties van jaar op jaar: het verschil tussen 2012 (−5,8 ºC) en 2014 (+3,7 ºC) is veel groter dan de langzame gemiddelde opwarming van 1,5 tot 2 graden. De trend kan dus alleen met geavanceerde wiskundige methodes bepaald worden en is zelfs dan nog onzeker. 

Dit betekent niet dat er telkens 12 jaar tussen zit maar dat de kans elk jaar 1 op 12 is

Hier komt uit dat in 2019 er ongeveer 8 procent kans is op een Elfstedentocht (met een onzekerheidsmarge van 5 procent tot 19 procent). Dit wordt ook wel aangeduid met eens in de 12 jaar. Dat betekent niet dat er telkens 12 jaar tussen zit maar dat de kans elk jaar 1 op 12 is. Aan het begin van de twintigste eeuw was dit nog ongeveer 20 procent, dus 1 op 5 jaar. 

Toekomst

We hebben deze berekeningen ook uitgevoerd voor de vier KNMI'14 klimaatscenario's. In elk scenario neemt de kans verder af omdat Nederland opwarmt. Hoeveel hangt af van twee factoren: hoeveel de wereld verder opwarmt (de Gematigde en Warme scenario's) en of het gemiddelde winterweer meer door westenwind gedomineerd wordt (Laag of Hoog).

Als we het Parijse doel van maximaal 2ºC opwarming ten opzichte van pre-industrieel halen, blijft de kans op een Elfstedentocht ongeveer 5 procent, afhankelijk van de verandering in overheersende windrichting. Laten we de aarde echter tot 2085 opwarmen tot 3,5 ºC boven het gemiddelde van 1981-2010, zoals in de warme scenario's, dan is de kans na 2050 verwaarloosbaar en kunnen we in totaal niet meer dan nog één à twee tochten verwachten.