Uitbarsting La Palma laat belang van wereldwijde vulkaanmonitoring zien

De vulkaanuitbarsting van Cumbre Vieja op het Canarische eiland La Palma die half september begon was de eerste op La Palma in meer dan 50 jaar. Deze uitbarsting laat het belang van vulkaanmonitoring zien, om te waarschuwen voor uitbarstingen en voor de gevolgen. Belangrijk daarbij is de kracht van het combineren van allerlei gegevens. Ook het KNMI draagt bij aan wereldwijde monitoring.

Vulkaanuitbarsting La Palma leidt niet tot afkoeling klimaat

Af en toe bereiken zwavelwolken vanuit La Palma ook Nederland. Vooralsnog steeds op een paar kilometer hoogte, dus zonder hier overlast te veroorzaken. Zwavel is niet goed voor luchtkwaliteit en ook voor het klimaat zijn vulkaanuitbarstingen van belang: als vulkaanas en zwavel hoog genoeg in de atmosfeer terecht komt kan dat leiden tot - tijdelijke - afkoeling van het klimaat. Voor de uitbarsting op La Palma is dat niet het geval: het betreft een zogenaamde 'effusieve' uitbarsting waar vooral veel lava uitstroomt en vulkanische dampen en vulkaanas niet erg hoog in de atmosfeer terecht komen.

Ook de luchtvaart vermijd liever vulkaanuitbarstingen: met name aswolken zijn een groot risico voor motoren. Recentelijk keerde een vliegtuig vanuit Tenerife uit voorzorg terug nadat ze door een aswolk van de vulkaan op La Palma vlogen.

Satellieten meten zwavelwolken en vulkaanas

Satellieten zijn goed in staat om zwavelwolken en vulkaanas te meten, zoals de satellietwaarnemingen van Tropomi laten zien. Ook kan met satellietwaarnemingen ook een schatting gemaakt worden van de hoogte van vulkaanas en zwavelwolken. Grondwaarnemingen kunnen met lidars en radars - zoals die van het Ruysdael Observatorium in Cabauw - informatie over de hoogte van vulkanische deeltjes opleveren. 

Satellietfoto's van de grond brengen locatie en omvang in beeld 

Met satellietfoto's kan in detail de locatie en omvang van actieve en gestolde lavastromen in beeld gebracht worden

Daarnaast bestaan er satellietfoto's van de grond waarmee in detail de locatie en omvang van actieve en gestolde lavastromen in beeld gebracht worden. Door die gegevens te combineren met bijvoorbeeld data van locaties van gebouwen kan ook snel ingeschat worden hoeveel gebouwen verwoest zijn (figuur 1). Belangrijk voor autoriteiten, hulpdiensten en verzekeraars. Verder zijn er tegenwoordig satellieten die de vervorming van de grond kunnen meten, wat een vroege indicatie kan zijn voor verhoogde vulkanische activiteit. 

Op de Canarische eilanden onderhoudt de Spaanse Geologische Dienst al heel lang een uitgebreid netwerk van gronddetectoren, net zoals het KNMI in Nederland een seismisch meetnetwerk onderhoudt. In 2017 werd er voor het eerst in lange tijd verhoogde seismische onrust geregistreerd op La Palma. Begin september van dit jaar lieten de metingen een toename van seismische activiteit zien (figuur 2). Satellietwaarnemingen van de vervorming van de grond lieten eveneens forse veranderingen zien. Allemaal voortekenen van een mogelijk op hand zijnde uitbarsting.

Eerdere uitbarstingen op La Palma waren niet super-explosief

Uitbarstingen van de Cumbre Vieja de afgelopen honderden jaren waren niet super-explosief en veroorzaakten vooral lavastromen

Tot slot levert kennis over het type vulkaan en geologische informatie over uitbarstingen uit het verleden het type uitbarsting in te schatten. Mogelijk ook waar die uitbarsting zich zou voordoen en wat voor voorzorgsmaatregelen getroffen kunnen worden. Uitbarstingen van de Cumbre Vieja de afgelopen honderden jaren waren niet super-explosief en veroorzaakten vooral lavastromen. De Spaanse autoriteiten werden dus niet verrast, ook al betekent verhoogde activiteit niet automatisch een uitbarsting, en blijft het moment van uitbarsten niet te voorspellen.