Nieuws 2005 beheerst door tsunami en hurricanes

Het nieuws in 2005 werd beheerst door de nasleep van de tsunami en wat het weer betreft door de gevolgen van de vele hurricanes en de klimaatverandering. Het afgelopen jaar was zeer warm en zonnig en staat het hoog in de top tien van de zonnigste en warmste jaren.

Niet alleen in ons land was het uitzonderlijk warm maar ook wereldwijd hoort 2005 tot de vier warmste jaren sinds het begin van de metingen. Volgens de Wereld Meteorologische Organisatie komt de wereldgemiddelde temperatuur dit jaar op basis van voorlopige schattingen uit op +0,48 graden boven het langjarig gemiddelde. Sinds begin 20e eeuw is de wereldgemiddelde temperatuur tussen 0,6 en 0,7 graden gestegen. Vooral de laatste jaren is de opwarming snel gegaan: sinds 1976 is de temperatuur met gemiddeld 0,18 graden per tien jaar opgelopen. De jaren negentig waren zowel op het noordelijk als op het zuidelijk halfrond de warmste decade van de meetreeks.

Een greep uit het opmerkelijkste nieuws over het weer in Europa
Het jaar begon zacht maar daarna werd het kouder met vorst en sneeuw vooral in de Balkanlanden en Oostenrijk, waar de sneeuw een intensiteit bereikte van 15 tot 30 cm per uur. In Oostenrijk werd eind februari vijf dagen achtereen tussen -20 en -26 graden gemeten.

Sneeuw en kouderecord
Begin maart kreeg de winter ook in ons land een venijnige staart. In een groot deel van Noord-Nederland viel 20 op 50 cm sneeuw wat maar eens in de vijftig jaar gebeurt. Op 4 maart daalde de temperatuur boven de sneeuw in Marknesse tot -20,7 graden, een nieuw record. Nog geen twee weken daarna werd in Gilze Rijen 21,0 graden gemeten. In mei werden al tropische temperaturen gemeten en vooral juni was zeer warm met zelfs een vroege hittegolf. Juli en augustus waren in ons land een teleurstellende vakantiemaanden met veel regen, grote temperatuurwisselingen en vooral in juli weinig zon.

Hitte, droogte, bosbranden en overstromingen
Het zuiden van Europa, vooral Portugal, Spanje en Italië werd toen getroffen door hitte en droogte en steeds meer bosbranden. Op 7 augustus noteerde het Spaanse Cordoba 44,8 graden, in Europa de hoogste temperatuur van het jaar. Later in die maand werd het Alpengebied getroffen door zware regen en overstromingen. Rond 22 augustus viel in een groot deel van Zwitserland in 48 uur zo'n 100 mm, lokaal meer dan 200 mm. 

Overlast door sneeuw na lange warme nazomer
Daarna verbeterde het weer snel en kreeg Europa een van de warmste nazomers ooit. Wereldwijd waren juni en oktober de warmste maanden sinds het begin van de metingen. In Nederland werd het warmterecord van de herfst over de volledige meetreeks van drie eeuwen geëvenaard.

In de tweede helft van november sloeg de winter echter toe en kregen grote delen van Europa te maken met kou, storm en hevige sneeuwval. De 25e november was in ons land in veel opzichten een historische dag met veel overlast door wind, sneeuw en regen. Het KNMI gaf toen het tweede weeralarm van het jaar uit voor zeer zware windstoten en voor zware sneeuwval. In Hoek van Holland werd een windstoot geregistreerd van 173 km/uur, de zwaarste windstoot ooit in ons land in een storm gemeten. 

Nieuws over de klimaatverandering
Door het vele uitzonderlijke weer kreeg de klimaatverandering veel aandacht. Vooral het recordzware en lange hurricane-seizoen en de ramp in New Orleans door hurricane Katrina riep veel vragen op. In Nature en Science verschenen artikelen waarin werd gewezen wordt op een duidelijke samenhang tussen de energie van hurricanes en de zeewatertemperatuur. De laatste jaren zouden orkanen krachtiger zijn geworden en leven ze langer.

Luchtkwaliteit en ozon
Veel aandacht was er dit jaar ook voor de luchtkwaliteit. De KNMI-site biedt sinds najaar 2005 gedetailleerde actuele metingen van de luchtvervuiling gemeten door het Ozone Monitoring Instrument OMI. Het KNMI haalde met OMI ook de internationale pers. 

Het ozongat boven de Zuidpool was in het najaar van 2005 groter dan in de meeste andere jaren. Op 19 september werd een omvang van 27 miljoen vierkante kilometer gemeten, ofwel ruim 2.5 keer het oppervlak van Europa. 

Superstormen
Opmerkelijk was het nieuws over mogelijke superstormen naar aanleiding van de promotie van KNMI-onderzoeker Henk van den Brink. Zo'n superstorm met ongekende windsnelheden en hevige neerslag kan ontstaan door het samenvloeien van twee twee stormdepressies tot één depressie. Klimaatmodellen geven aan dat ze nu in principe zouden kunnen optreden boven de Noord-Atlantische Oceaan. Door het broeikaseffect op de hooggelegen straalstroom kan het gebied waar ze voorkomen richting Europa verschuiven. De kans daarop is echter moeilijk in te schatten omdat de klimaatmodellen nog tekort schieten.

Klimaatdiscussie
Discussies waren er over de hockeystick, zoals de grafiek wordt genoemd die hoort bij de reconstructie van het klimaat van het afgelopen millennium. De kritiek, geuit door twee Canadese onderzoekers, is volgens een artikel van Martijn van Calmthout in de Volkskrant ("het Hockeyteam mept terug- nieuwe studies weerleggen spraakmakende aanval op historische klimaat-reconstructies" in de Volkskrant van 29 oktober 2005 ) inmiddels door verschillende wetenschappers weerlegd. 

Methaan en het broeikaseffect
Ook was er volop nieuws over het broeikasgas methaan. "Wie dit jaar het vele nieuw over methaan op Mars en de maan Titan heeft gevolgd, zou bijna vergeten dat ook de atmosfeer van de aarde een aanzienliojke hoeveelheid methaan bevat". Dat schrijven de onderzoekers Jan Fokke Meirink en Michiel van Weele in Weermagazine van december 2005. Op basis van satellietmetingen met het meetomstrument Sciamachy aan bood van de milieusatelliet Envisat stelden zij vast dat de concentratie van dit belangrijke broeikasgas in de tropen vermoedelijk aanzienlijk hoger dan tot nu toe werd aangenomen.

Warme Golfstroom
Ten slotte ontdekten Engelse onderzoekers dat de warme Golfstroom mogelijk aan het afnemen is. Zij publiceerden hun onderzoek in Nature (december 2005). Verder zijn in het kader van een internationaal onderzoek duizenden scheepsjournalen onderzocht op weergegevens en kon het komen en gaan van El Nino als een simpele slingerbeweging worden beschreven.

Nieuwe weer- en klimaatboeken
"Wat is er aan de hand met het weer" is de titel van een nieuwe klimaatboek dat het KNMI uitbracht in samenwerking met uitgeverij Kosmos-Z&K Uitgevers en Teleac. Dat ons klimaat verandert staat buiten kijf, maar waarom verandert het? Zijn de veranderingen toe te schrijven aan de grillen van de natuur, of heeft de mens zijn stempel op het klimaat gedrukt? Het bijzondere weer van de afgelopen tijd komt ook aan bod in het fotoboek "Extreme natuur" (Fontaine Uitgevers BV)  en in "Het weer op satellietbeelden", een uniek boek waarin een scala aan onderwerpen aan de hand van satellietopnamen wordt besproken.