Elk jaar in het voorjaar op het zuidelijk halfrond, in september, vormt zich tijdelijk een ozongat boven de Zuidpool. Het ozongat is momenteel aanzienlijk minder diep dan op vergelijkbare momenten in voorgaande jaren. Naar verwachting verandert dit patroon niet meer in de komende weken. Ondanks de enorme uitbarsting van de Hunga Tonga vulkaan van begin 2022 die in 2023 tot extra ozonafbraak heeft geleid.
Elk jaar vormt zich aan het begin van de winter op het zuidelijk halfrond een krachtige poolwervel boven de Zuidpool. De windsnelheden op grote hoogte lopen op tot 300 km/uur door de grote temperatuurverschillen tussen het poolgebied en de meer gematigde streken. Tijdens het vroege voorjaar, vooral in september, wordt binnen deze poolwervel de ozon in de ozonlaag extreem snel afgebroken. Op hoogtes tussen 15-30 km kan ozon binnen het tijdsbestek van een maand vrijwel geheel uit de atmosfeer verdwijnen. In dat geval spreken we van een ozongat. De poolwervel is echter niet elk jaar even sterk en stabiel en dat is van belang voor de hoeveelheid ozonafbraak: hoe onstabieler de poolwervel, hoe minder diep of uitgebreid het ozongat in dat jaar wordt.
Midden in de winter is de poolwervel meestal zeer sterk en stabiel. Maar juist in de wintermaanden juli en augustus 2024 traden enkele verstoringen op van die poolwervel. Daarbij warmdde de extreem koude lucht binnen de poolwervel tijdelijk op tot wel 15 ℃ hoger dan normaal. Hogere temperaturen beperken vorming van zogenaamde parelmoerwolken die een sleutelrol spelen bij snelle ozonafbraak. Hoe minder van deze stratosferische ijswolken, hoe beperkter extreme ozonafbraak. Daarom kwam deze winter de jaarlijkse snelle verdunning van de ozonlaag boven de Zuidpool pas laat op gang. Afbeelding 1 laat een animatie zien van het ozongat dit jaar. Ook het tempo van ozonafbraak ligt dit jaar lager dan in de jaren met een veel stabielere poolwervel. In afbeelding 2 zie je dat het in meerdere jaren is voorgekomen dat de afbraak van ozon minder is door een instabiele poolwervel.
Een openstaande vraag onder wetenschappers was daarbij wat voor rol de explosieve uitbarsting van de tropische Hunga Tonga Ha’apai vulkaan begin 2022 zou spelen. Daarbij werd heel veel waterdamp in de stratosfeer gekatalpulteerd. Dat leidde in 2022 in de stratosfeer tot afkoeling, op middelbare breedtegraden op het zuidelijk halfrond tot wel 10 ℃ kouder. Omdat het tijd kost voor stratosferische lucht om de poolgebieden te bereiken vanuit de tropen kon deze uitbarsting geen noemenswaardig effect meer hebben op het jaarlijkse ozongat later in 2022.
Vanwege de de enorme vulkaanuitbarsting van de Hunga Tonga vulkaan in 2022 was de ozonlaag in de winter van 2023 op het zuidelijk halfrond 5-7% dunner dan in voorgaande jaren. Omdat de poolwervel toen erg stabiel was, werkte de al dunnere ozonlaag door in de hoeveelheid ozon binnen de poolwervel. Het ozongat in 2023 werd uiteindelijk dieper dan de jaren ervoor (zie afbeelding 2).
Ook in 2024 is de ozonlaag nog steeds dunner dan normaal vanwege de uitbarsting van januari 2022. Dit jaar is echterde onstabiele poolwervel bepalend voor de diepte en vrij beperkte uitgebreidheid van het ozongat. De twee afgelopen jaren zijn dus om verschillende redenen uitzonderlijk te noemen.
De komende tientallen jaren zullen we nog steeds elk jaar zien dat een nieuw ozongat ontstaat boven de Zuidpool. Mits er niet opnieuw iets uitzonderlijks gebeurt zoals een volgende krachtige vulkaanuitbarsting, is de lange-termijn verwachting dat de hoeveelheid ozon in het ozongat zich de komende jaren gestaag verder zal herstellen door de steeds verder afnemende hoeveelheid aan ozonafbrekende stoffen in de atmosfeer als gevolg van de internationale afspraken van het Montreal Protocol. Waarbij ook de toename van broeikasgassen mede gaat bepalen hoe snel het herstel van de ozonlaag gedurende de 21e eeuw zal verlopen.
Deze maand kreeg midden-Europa te maken met extreem veel regen door storm Boris. Zelfs nu, met kl...
25 september 2024 - KlimaatberichtExtreme regenval door storm Boris zorgde deze maand in midden-Europa voor overstromingen. Vooral ...
25 september 2024 - KlimaatberichtDe nationale meteorologische instituten van Ierland (Met Éireann), Denemarken (DMI), IJsland (IMO...
23 september 2024 - NieuwsberichtDit weekend begint de astronomische herfst en daarmee de donkere helft van het jaar. Maar niet ge...
20 september 2024 - Klimaatbericht