Première videocoumentaire Nova Zembla in Bergen (NH)

De 19e september 2005 was een gedenkwaardige dag voor Piet-Hein Laoût, de beeldend kunstenaar uit het Noord-Hollandse Bergen, en voor de meteorologische gemeenschap.

Op die dag werd eindelijk het monument geplaatst dat herinnerd aan het feit dat 400 jaar geleden “de Overwintering op Nova Zembla” plaatsvond. Dit monument is geplaatst op enkele meters van een nieuw door het KNMI aan de Russische Federatie geschonken automatisch weerstation. Ruim elf (!) jaar geleden ontstond in het Bergense café “De Taverne” het idee om een herdenkingsmonument op Nova Zembla te plaatsen in het kader van het Willem Barentsz-jaar. Door het ontbreken van financiële steun kwam dat niet van de grond. Tot dat Laoût in 1998 in contact kwam met het KNMI. Gezamenlijk is het uiteindelijk succesvolle idee uitgewerkt om het monument in samenhang met een automatisch weerstation aan Rusland aan te bieden. Tot 1997 heeft op Nova Zembla een Russisch automatisch weerstation gestaan als belangrijke leverancier van meteorologische gegevens in het waarneemnetwerk van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO). Wegens onderhoudsproblemen ontbrak het sindsdien aan weerinformatie uit dat deel van het noordpoolgebied.

Mys Zhelaniya (“Kaap der Begeerte”), de plaats van het oude weerstation, bleek uiteindelijk na uitgebreide discussies met de Russische autoriteiten, de enige plaats waar plaatsing van het monument toegestaan werd. Mys Zhelaniya ligt niet ver van de plek waar de Nederlandse zeelieden Willem Barentsz en Jacob van Heemskerck tussen 12 oktober 1596 en 13 juni 1597 de winter in het “Behouden Huys” hebben doorgebracht.

In een derde poging om een noordelijke doorvaart te vinden naar Azië strandde het schip van kapitein Van Heemskerck en expeditieleider Barentsz in het pakijs ten noorden van Nova Zembla. Van aangespoeld drijfhout en hout van het intussen gekraakte schip werd een onderkomen gebouwd waarin de bemanning ongekende ontberingen heeft geleden. Uiteindelijk keerden 12 zeelieden behouden terug in Amsterdam. Daaronder was niet Willem Barentsz, die op de terugtocht in kleine roeibootjes op 20 juni 1597 van uitputting was gestorven.

Willem Barentsz heeft tijdens zijn drie expedities vele meteorologische waarnemingen gedaan en de gebieden tussen Spitsbergen en Nova Zembla in kaart gebracht. Deze meteorologische en geografische informatie en de in 1871 door de Noorse walrusjager Elling Carlsen in de ruines van het “Behouden Huys” gevonden resten van een Enkhuizer of Deventer Almanak zijn de verbindende elementen geworden voor de gecombineerde installatie van het Willem Barentsz monument en het automatisch weerstation.

Op 6 september 2005 is het bevoorradings- en onderzoekschip “Mikhail Somov” uit Archangelsk vertrokken met aan boord naast grote voorraden voedsel en nieuwe manschappen voor de Russische meetposten ook het monument en het weerstation. Via de Franz Jozef-eilanden werd koers gezet naar het noordelijkste puntje van Nova Zembla waar met man en macht de installatie van beide objecten binnen een dag voltooid werd. Piet-Hein Laoût en zijn plaatsgenoot Roel Wittebrood zijn daarbij aanwezig geweest. Frank Grooters van het KNMI, die voor de internationale contacten en het weerstation gezorgd had, was wel naar Archangelsk gereisd maar kon wegens andere verplichtingen de reis naar Nova Zembla niet meemaken.

Laoût heeft het gehele project, vanaf de eerste ideeën tot en met de installatie in Mys Zhelaniya op video vast gelegd. Daaruit heeft hij, samen met video-specialist Frank Wit, een boeiende reisreportage gemaakt.