Record lage ozonwaarden gemeten boven Europa

Op 30 november heeft het GOME instrument aan boord van de satelliet ERS-2 van de Europese ruimtevaart organisatie (ESA) bijzonder lage ozon waarden gemeten boven Nederland, Engeland en Scandinavië. Metingen vanuit het KNMI in De Bilt gaven waarden van 198 Dobson eenheden (DU) aan, terwijl 290 DU normaal is voor de tijd van het jaar.

Mini ozongaten boven Europa komen van tijd tot tijd voor. De laatste was eind 1997. Het mini-gat van 30 november is van belang, niet alleen omdat het record "lage ozonwaarde" gebroken is, maar ook omdat het onmiddellijk gedetecteerd is door de satellieten die de ozonlaag constant in de gaten houden.

De lage ozonwaarden worden vermoedelijk veroorzaakt door een opstapeling van drie effecten:
 

• Het seizoen. De ozonlaag boven het Noordelijk Halfrond is normaal gesproken dunner in de herfst dan in de rest van het jaar.
• Luchtcirculatie. De hoeveelheid ozon in de atmosfeer verandert constant door luchtstromingen. Het circulatiepatroon boven N.W. Europa heeft vermoedelijk bijgedragen aan de lage ozonwaarden.
• Chemische afbraak. Snelle afbraak van ozon wordt gestimuleerd door de aanwezigheid van wolken in de stratosfeer. Deze worden gevormd bij zeer lage temperaturen. Metingen vanuit De Bilt laten zien dat de temperatuur op 20 kilometer hoogte (het maximum van de ozonlaag) -80 graden Celsius was.

Deze lage ozonwaarden zijn echter een locaal fenomeen, en niet typisch voor het hele Noordelijk Halfrond, of het Noordpoolgebied. Elders, zoals boven Canada en Alaska waren de ozonwaarden vrij hoog, rond de 400 DU. Gemiddeld over het noordelijk halfrond is de ozonlaag dit jaar normaal ontwikkeld. Het Europese "Global Ozone Monitoring Experiment" (GOME) satelliet instrument meet het zonlicht dat door de aarde weerkaatst is. Uit de absorptie van het ultraviolette zonlicht kan de hoeveelheid ozon in de atmosfeer berekend worden.

GOME is een van de instrumenten aan boord van ERS-2 aardobservatiesatelliet. De satelliet wordt beheerd door ESA. De ozonwaarden worden berekend met de "Fast Delivery Service" van het KNMI. In Europa wordt inmiddels gewerkt aan de volgende generatie satellietinstrumenten voor het waarnemen van ozon en andere chemicaliën in de atmosfeer. De Envisat satelliet, ontworpen en gebouwd door 14 Europese landen van de ESA zal in 2001 gelanceerd worden, en zal drie ozon instrumenten bevatten. ESA en EUMETSAT (European Organisation For The Exploitation Of Meteorological Satellites) werken aan een serie meteorologische satellieten (METOP) die een verbeterde versie van het GOME instrument aan boord hebben, zodat het monitoren van de ozonlaag van 2004 tot 2014 door kan gaan. Tevens wordt er gewerkt aan een Nederlands "Ozone Monitoring Instrument" (OMI) aan boord van de NASA satelliet EOS-chem.