Simulatierampen houden wereld alert

Tien jaar na Tsjernobyl is het gevaar nog niet verdwenen. De ramp in Tsjernobyl leerde de wereld hoe kwetsbaar zij was voor technologische rampen. En is, want nog steeds zijn er kerncentrales van hetzelfde type actief, niet alleen in Rusland maar ook dichterbij. Wat we wel hebben bereikt: wij kunnen een stuk beter en sneller op die rampen reageren. Ondermeer dankzij simulatiemodellen, waarmee meteorologen binnen een half uur voorspellen of de radioactieve uitstoot Nederland zal bereiken en zo ja, wanneer.

Rampenscenario's
Toen op die 26e april 1986 in de Oekraine de hel losbarstte, reageerden de Nederlandse rampenbestrijders voornamelijk verrast. De binnenlandse kerncentrales heetten veilig en over de gevolgen van rampen elders hadden nog weinigen serieus nagedacht. Inmiddels is dat anders: de jodiumpillen liggen klaar, de deskundigen staan in de startblokken, de rampenbestrijdingsscenario's worden voortdurend geactualiseerd en de rampenbestrijders worden met nationale en internationale oefeningen in staat van alertheid gehouden.

Weersvoorspellingsmodellen
Inmiddels weten we ook veel beter waar en wanneer we die hulp moeten inzetten. Dat komt vooral door de betere weersvoorspellingsmodellen. Het weer is bij de verspreiding van radioactieve verontreiniging cruciaal: de wind vervoert deze door het luchtruim, de regen brengt het op de bodem. De weersvoorspellingsmodellen van nu zijn niet alleen nauwkeuriger in tijd en ruimte dan die van tien jaar geleden, ze kijken ook verder vooruit. Konden ze destijds bij wijze van spreken nog net vertellen dat een dag later in midden-Nederland neerslag zou vallen, nu voorspellen ze datzelfde voor rond het middaguur in de provincie Utrecht of, op de hele korte termijn, zelfs in de stad Amersfoort.

Puff
Bovendien heeft het KNMI nu verspreidingsmodellen voor luchtverontreiniging. Meteorologen hoeven niet meer, zoals destijds, aan de hand van hun weermodellen met lineaal en rekenmachine te becijferen hoe en waar dat weer de verontreiniging zal deponeren; dat kunnen ze nu razendsnel per computer. Het Puff-model, dat in samenwerking met het RIVM is ontwikkeld, voorspelt hoe verontreinigingen zich over grote afstand verspreiden. Het model heeft zijn nut al bewezen. Zo berekende het vorig jaar, toen een penetrante mestlucht East-Anglia teisterde, dat die overlast onmogelijk uit Nederland kon komen.

Tsjernobyl
Bij het ontwikkelen van dergelijke modellen is, cynisch genoeg, de Tsjernobyl-ramp bijzonder nuttig geweest. De waarde van modellen blijkt namelijk pas bij toetsing aan de praktijk. Tsjernobyl leverde de onderzoekswereld wat dat betreft een voorbeeld van unieke omvang. Het weer van toen is inmiddels uitgebreid bestudeerd en de verspreiding van de radioactiviteit ook. Wordt op dat weer een model losgelaten, dan zijn de resultaten dus te vergelijken met de metingen van radioactiviteit.

Weersituatie april/mei 1986
Ten tijde van de ramp hing boven noord- en oost-Rusland een hogedrukgebied en boven west-Europa een gebied van lage druk. Het gevolg was een zuidoostenwind die de besmetting aanvankelijk richting Zweden en Finland voerde. De dagen daarna draaide, onder invloed van een nieuw hogedrukgebied boven noord-Duitsland, de wind naar noordoost en stroomde de radioactiviteit naar midden-Europa. Het hogedrukgebied zorgde voor een zonnige Koninginnedag.
Maar de weersverwachtingen veroorzaakten in de Bilt talloze ongeruste telefoontjes: twee dagen later zou een zuidoostelijke stroming de radioactieve wolk via zuid- en midden-Duitsland naar onze streken voeren. Vanaf de avond van 2 mei tot en met 4 mei vielen er in ons land verscheidene buien. (In het plaatje (85 Kb) zijn de neerslagpatronen in het etmaal 3 mei 1986, 10 uur tot 4 mei 1986, 10 uur Nederlandse tijd te zien.)

Wat zou er gebeuren als de centrale vandaag (26 april 1996) opnieuw explodeerde? De weerkaart (80 Kb) van 26 april 1996 8 uur:
Een hogedrukgebied met zijn centrum boven west-Frankrijk heeft een uitloper naar het oosten. Het warmtefront van een lagedrukgebied ten zuiden van IJsland ligt boven de Noordzee en trekt vandaag over ons land. Als gevolg van deze weersituatie wordt vandaag met een zwakke tot matige westenwind bewolking aangevoerd. In het Waddengebied kan hieruit eerst een spatje regen vallen. Elders breekt de bewolking en vooral in het zuiden schijnt ook geregeld de zon. In deze weersituatie zal radioactiviteit uit Tsjernobyl Nederland niet bereiken.

ETEX
Inmiddels steunt de modellenontwikkeling niet meer op Tsjernobyl alleen. Eind 1994 brachten onderzoekers nabij het Franse Rennes 250 kilo pfc in de lucht, een onschuldig gas. Initiatiefnemers van het zogeheten European Tracer Experiment (ETEX) waren de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO), de Europese Commissie en het Internationaal Atoom Energie Agentschap. De dagen die volgden op de kunstramp, hebben het KNMI en vergelijkbare instituten in een kleine twintig landen over de hele wereld de verspreiding van de effecten van die kunstramp in de lucht gevolgd, over een gebied dat in omvang overeenkomt met het verspreidingsgebied van de Tsjernobyl-uitstoot destijds. Het experiment leverde een enorme hoeveelheid metingen op. De resultaten daarvan worden op dit moment in het 'Joint Research Centre' (JRC-Ispra) in Italie geanalyseerd.