Steve Fossett als eerste solo met ballon rond de aarde

De Amerikaanse miljonair en avonturier Steve Fossett is er met zijn ballon "Spirit of Freedom" als eerste in geslaagd een non-stop solo ballonvlucht rond de aarde te maken. Op 2 juli 2002 passeerde Fossett opnieuw de 117 graden oosterlengte-meridiaan bij de zuidkust van Australië en daarmee was hij de eerste ballonvaarder die in zijn eentje een 'kapje' van de aardbol rondde. Dertien dagen eerder was hij zijn avontuur begonnen in het Australische Denham.

Meteobegeleiding
De hele vaart werd vanuit het vluchtleidingscentrum in Chicago gecoördineerd. In dat team van experts spelen de meteorologen een uiterste essentiële rol. De meteorologische begeleiding van deze expeditie werd verzorgd door twee Belgische weerkundigen van het Koninklijk Meteorologisch Instituut in Ukkel, Luc Trullemans en David Dehenauw. Trullemans werkte al eerder mee aan ballonvluchten rond de wereld, zo begeleidde hij succesvol de vlucht van Picard en Jones in 1999, de eerste volledig geslaagde ballonvaart rond de wereld. David Dehenauw was eerder betrokken bij de meteorologische begeleiding van de Gordon Bennet cup, officieus het WK-gasballonvaren. Tijdens dat evenement wordt de strijd om de eerste plaats de laatste jaren vaak beslist door die teams die eigen meteorologische begeleiding hebben. Het Nederlandse team ondervond dat terdege toen het in 2001 net tweede werd. Het bleek dat de vier (van in totaal een kleine twintig deelnemers) teams die het verst kwamen, alle eigen meteorologen ter beschikking hadden. Bij de begeleiding van lange-afstand-ballonvaarten maken de meteorologen o.a. gebruik van trajectoriën, berekeningen van trajecten in de atmosfeer, kortgezegd de baan die luchtdeeltjes (of stoffen/objecten die zich in de vrije atmosfeer bevinden) volgen.Start in Australië
Op 19 juni startte Fossett in het westen van Australië en de eerste dagen van de vaart verliepen tamelijk probleemloos. Op 23 juni doemde er echter een probleem op, een gebied met veel slecht weer (talrijke buien etc) lag op het pad van de ballon en de meteorologen zaten met het probleem dat de windrichting in vrijwel de gehele onderste 8 kilometer van de atmosfeer de ballon steeds dichter naar dat slechte weer zou brengen. Alleen laag boven zee waren er winden te vinden die de ballon van het gebied vandaan konden loodsen. Men besloot daarop om Fossett te laten dalen van ruim 7500 meter hoogte naar slechts 250 meter hoogte. Zo'n manoeuvre is tamelijk ongebruikelijk en wordt, ook bij ervaren lange-afstand-ballonvaarders, met de nodige zorg bekeken. De ballon komt namelijk in een gebied waar hij veel meer last kan ondervinden van weer en wolken. Toch werd de manoeuvre uitgevoerd. Eenmaal beneden zorgde turbulentie ervoor dat de ballon zelfs even op maar 180 meter boven het zeeoppervlak terechtkwam. Uiteindelijk bleek het toch een goede greep en kon de vaart worden voortgezet, waarbij later weer een grotere hoogte als vaarniveau werd gebruikt.

Op weg naar Kaapstad
Door een zeer zuidelijk traject te volgen was het passeren van de Andes niet al te problematisch. Het lagere deel van deze bergrug lag op Fossett's pad maar werd zonder problemen genomen.
Het volgende traject liep over het zeer zuidelijke deel van de Zuid-Atlantische Oceaan. Uiteindelijk passeerde Fossett nog net Zuid-Afrika zodat ook daar het volgvliegtuig met journalisten weer leuke plaatjes kon schieten. Op zich één van de laatste mogelijkheden om het 55 meter hoogte 'zilveren' gevaarte te vereeuwigen. Het laatste traject voerde Fossett weer over het zuidelijke deel van de Indische Oceaan. Daarbij passeerde hij op 30 juni het punt waar hij 22.904 km had afgelegd. Tot dat moment was dat het record voor een solo-langeafstand ballonvaart. Fossett brak daarmee zijn eigen record dat hij in 1998 had gevestigd. Een dag later haalde Fossett de hoogste snelheid van de hele missie. Op ruim 9000 meter boven de Indische Oceaan had de ballon in de jetstream een snelheid van 322 km/uur (174 knopen). Gedurende een half uur werd maar liefst 172,73 knopen gemeten. Australië kwam verrassend snel naderbij en daarmee ook het einddoel van de onderneming.

De aarde gerond
Bert Bolle, voormalig eigenaar van het inmiddels opgeheven barometermuseum in Maartensdijk, die tegenwoordig woont in het zuidwesten van Australië, volgde de tocht van Fossett op de voet, maakte een verslag en kon de ballon zelfs met zijn camera vastleggen. "De hele dag met stijgende belangstelling Internet gevolgd, in verband met het naderen van de ballon Bud Light Spirit of Freedom. De ballon was tegen 22.00 uur AWST (Australian West Standard Time), ofwel 14.00 uur UTC de 'finish' genaderd, zijnde 117 graden OL, dezelfde lengtegraad ter hoogte waarvan Fossett dertien dagen eerder was opgestegen in Northam ten noord-oosten van Perth. De 117de lengtegraad ligt op slechts 9 minuten westelijk van Point Hillier, een markante rotsformatie aan de kust die bepalend is voor ons uitzicht op het zuidwesten. Ons huis ligt op 117 graden 15 minuten, dus Point Hillier ligt tamelijk dichtbij. Je rijdt er zo naar toe. Door de naar het Noorden gedraaide wind was de ballon onze zuidkustlijn dichter genaderd dan was verwacht. Een oorspronkelijk geplande landing ten oosten van Adelaide was inmiddels snel herroepen en omgezet in de woestijn van Nullarbor, een stuk westelijker, dus meer onze kant op.

De laatste Mission Log gaf ons hoop: Fossett Nears Finish Line 99% Mission Completed!

ST. LOUIS, MISSOURI, JULY 2, 2002, 8:00 a.m. CDT (JULY 2, 2002, 13:00 UTC)
Bud Light Spirit of Freedom, travelling in an east-northeast direction, is approaching completion of its trip around the world. Pilot Steve Fossett will become the first person to circumnavigate the earth alone in a balloon as soon as he crosses 117 degrees east longitude. This milestone event is expected to occur around 9:00 a.m. CDT (14:00 UTC). Fossett will then fly over the Great Australian Bight, the gulf-like body of water extending off the southern coast of the continent. Fossett may then fly on to the Nullarbor Plain area in southern Australia where he will attempt to land the balloon with the help of his landing crew. Bud Light Spirit of Freedom is now flying at 58 miles per hour (93.6 km/hr) at 27,000 feet (8,229.6 m), with a heading of 72.28 degrees. The balloon has now completed 99 percent of its journey around the world, travelling 19,248.8 miles (31,070.8 km).

De avond was eerst vrijwel onbewolkt, met een lichte wind uit het zuidwesten. Met de telescoop in de aanslag was het een spannend wachten. Een beetje maneschijn en heel veel geluk zouden onze enige kansen zijn een glimp van de beroemde ballon op te mogen vangen. De afstand tot de kust was behoorlijk groot, veel meer dan honderd kilometer zeker. Lastig zoeken, en er kwamen helaas wat wolken opzetten hier en daar. Maar met een 55 meter hoge ballon praat je toch over een enorme knoeperd. Zoiets zou toch te zien moeten zijn in die heldere trillingsvrije lucht met een sterke telescoop? En opeens: dáár was hij! Snel voortbewegend in de magere maneschijn, sneller dan mij lief was, want de telescoop had hem maar nèt in beeld, of de ballon was weer weg of zat achter een wolk. En dan met een digitale camera er achter, helaas nog steeds zonder aansluiting, een heel gepriegel uit de losse hand. Daar doemden al enkele forse wolken op in oostelijke richting, plus de toppen van de bomen in onze bush, en nèt voordat de ballon daarachter zou verdwijnen, kon ik deze plaat schieten. Enkele minuten later was er geen ballon meer te bekennen.Gauw naar binnen en meteen het Internet op. Daar rolde de update van Flight Control uit de VS binnen: de ballon had om 13.53 UTC (14.53 Ned. tijd) zijn rondje aarde gedraaid. Een wereldrecord voor onze deur..."

Gauw naar binnen en meteen het Internet op. Daar rolde de update van Flight Control uit de VS binnen: de ballon had om 13.53 UTC (14.53 Ned. tijd) zijn rondje aarde gedraaid. Een wereldrecord voor onze deur..."

Het feit dat Bolle de ballon van Fossett heeft gefotografeerd moet een wel erg lastig karwei geweest zijn onder zeer bijzondere atmosfeercondities. Uit gegevens van het vluchtleidingscentrum in Chicago blijkt dat Fossett's ballon op het moment dat hij op 117 graden oost-meridiaan passeerde nog ruim 400 kilometer uit de Australische zuidwestkust was. De hoogte van de ballon boven zee bedroeg toen een krappe 9 kilometer. In theorie is het object op die hoogte en bij die afstand dan niet meer boven de horizon te zien, vanwege de aardkromming. Omdat de aardatmosfeer echter als een 'lens' werkt is soms in de praktijk een object nog wel zichtbaar. In dit geval moet de ballon van Fossett echter wel bijzonder dicht boven de horizon zijn geweest, beslist niet meer dan een halve graad! Om 14 UTC was de laatste kwartier maan nog niet boven de horizon, dus moet er bijzonder weinig licht geweest zijn dat op de ballon reflecteerde. Al met al eigenlijk een onmogelijk opgave om de ballon te 'snappen'.

Ceduna in de kijker
Uiteindelijk stevende Fossett af op het centrale deel van de Australische zuidkust.
In de buurt van het plaatsje Ceduna werd de kustlijn gepasseerd op 3 juli tegen 06 UTC. Ceduna, een klein plaatsje waar de meesten wellicht nog nooit van hebben gehoord, is 4 december 2002 waarschijnlijk opnieuw in het nieuws?. vanwege een totale zonsverduistering. Veel toeristen zullen daar dan proberen de eclips te observeren. De maanschaduw raast tegen het eind van de middag met vele duizenden kilometers per uur vanuit de Great Australian Bight over het plaatsje om tegen zonsondergang in de Australische woestijn te eindigen. Hoewel er totaal geen verband is tussen Fossett's ballonroute en de eclips van 4 december 2002 is er één zeer opvallende overeenkomst. De baan die de maanschaduw boven Australië volgt is bijna identiek aan de route die de Spirit of Freedom nu heeft afgelegd.

Had Fossett zich in plaats van 3 juli op 4 december a.s boven de omgeving van Woomera bevonden dan was hij plotseling even in het donker gezet en had een totale zon-eclips vanuit zijn capsule kunnen zien.
De 3e juli geen zoneclips maar wel een heldere hemel, getuige de satellietfoto. Toch werd de kans om de ballon nu met succes aan de grond te zetten gedwarsboomd. Te hoge windsnelheden in het oorspronkelijke geplande landingsgebied waren de reden dat de vluchtleiding in Chicago besloot nog een nacht door te varen.

Tamelijk ruige landing
De vroege ochtend van 4 juli (Australische tijd) werd de landing ingezet. De vlakke bodem van een uitgedroogd meer was een goede landingslocatie maar ook daar stond eigenlijk nog te veel wind. Het probleem met het landen van een dergelijk grote ballon, gevuld met enkele heliumcellen, is het feit dat de omhulling niet ineens leeg is. De ballon deukt in en vormt dan als het ware een zeil dat wordt voortgedreven door de wind. De capsule wordt op die wijze meegesleurd. Bij Fossett's landing in lake Yamma Yamma duurde het 15 minuten voordat het gevaarte tot stilstand was gekomen. Vijf kilometer slepen over de vlakte was niet niks. Toch kon de ballonvaarder daarna ongedeerd uit zijn capsule stappen ?.. eindelijk weer wat meer beenruimte na een verblijf van 14 dagen en 19 uren op die paar vierkante meter.

Met dank aan Bert Bolle en het KMI in Ukkel

door Jacob Kuiper, KNMI