Wereldballonvaart door de ozonlaag

De Australische RE/MAX ballon, waarmee dezer dagen een poging wordt ondernomen in één keer rond de wereld te varen, gaat veel hoger varen dan de ballonnen die bij vorige pogingen zijn gebruikt. Die ballonvaarders probeerden in de straalstroom terecht te komen, een sterke westelijke wind op zo'n tien kilometer hoogte in de atmosfeer. De straalstroom onwikkelt zich met name in de winter, vandaar dat er de kansen in dit seizoen het gunstigst liggen.

De ReMax-ballon vaart over het zuidelijk halfrond in de zogenaamde stratosfeer tussen de 26 kilometer hoogte (nacht) en 39 kilometer hoogte (overdag). Hier bevindt zich een deel van de ozonlaag. Op basis van onderzoeksgegevens van de ozonlaag door satellieten en radiosondes, kan het KNMI informatie leveren over de "weers"omstandigheden op deze hoogte. De ballonvaarders zullen hier veel minder last hebben van het weer: depressies en onweersbuien zullen ze niet van de koers afbrengen.

Toch kan het ook op deze enorme hoogte flink waaien. Boven het zuidelijk halfrond is het nu zomer en dan waait hier gewoonlijk een oostenwind. De ballonvaarders varen dus op de oostenwind dus ze gaan eigenlijk 'de andere kant om', vergeleken bij de ballonvaarders die lager in de atmosfeer blijven en van de uit het westen waaiende straalstroom profiteren.

Deze windsituatie op grote hoogte wordt veroorzaakt door temperatuurverschillen. Het windpatroon wordt soms ernstig verstoord door een zogenaamde "plotselinge stratosferische opwarming" ("sudden stratospheric warming"), een fenomeen dat sterk in de belangstelling staat van ozononderzoekers. Ook deze winter was daarvan sprake: tussen 6 en 16 december 1998 is de stratosfeer boven de Noordpool zo'n 30 tot 40 graden warmer geworden, een sterke temperatuurtoename dus. Veel wind is er nu dan ook niet in de stratosfeer boven Nederland. Boven het zuidelijk halfrond waait de wind nu ongeveer met een snelheid 20 meter per seconde, een dikke windkracht 8. Voor een rondje rond de wereld (36700 km) moet je dus zo'n 21 dagen rekenen.

Tijdens de ballonvaart worden ook wetenschappelijke onderzoek verricht naar het optreden van verticale bliksemontladingen in de stratosfeer, de zogenaamde sprites. Herman Wessels van het KNMI schreef daarover (luchtelektriciteit- feiten en raadsels) in Zenit 10, oktober 1995.

Met dank aan Marc Allaart, KNMI