Helderblauwe meren met smeltwater bovenop de ijskap van Antartica

Wat op Groenland al decennialang doodnormaal was, is de laatste 10 jaar ook op Antarctica begonnen: smeltwater verzamelt zich in rivieren en helderblauwe meren bovenop de ijskap. Van de Antarctische IJskap is bekend dat deze vooral onder de drijvende ijsplaten afsmelt vanwege het opwarmende oceaanwater. Bovenop de ijskap was het nog te koud, maar dat is de laatste jaren aan het veranderen. Door de toenemende temperatuur van de luchtlagen begint de ijskap ook aan de bovenkant af te smelten.

Smeltwater uit blauwe meren op de ijskap laat de ijskap sneller bewegen 

Wie naar Canada of de Verenigde Staten reist en over Groenland vliegt, kan vanuit grote hoogte soms helderblauwe meren op de ijskap onderscheiden (figuur 1). Ze vormen een ingewikkeld netwerk waarlangs het smeltwater uiteindelijk naar de rand van de ijskap stroomt, en van daaruit naar zee. Het water van deze meren is veel donkerder dan het omliggende ijs en warmt op door de zon, waardoor de bodem van de meren verder kan afsmelten. Niet ongewoon is dat zo’n meer ineens leegloopt door een onderliggende scheur in het ijs. Het smeltwater stroomt daarna verder omlaag en komt terecht tussen het onderliggende gesteente en de bodem van de ijskap. 

Waar de ijskap voorheen over de ruwe ondergrond schuurde, glijdt hij dan veel makkelijker over het dun laagje smeltwater naar beneden. Smeltwater onder de ijskap zorgt er dus voor dat de ijskap als geheel vele malen sneller naar beneden glijdt vergeleken met de situatie zonder smeltwater. 

Snellere zeespiegelstijging in Nederland door snellere afsmelt van Antarctica 

Met het verschijnen van rivieren en meren bovenop de Antarctische IJskap gaat dit proces nu ook daar een belangrijke rol spelen, want als landijs sneller naar beneden glijdt draagt het bij aan een versnelling van de stijging van het zeeniveau. Omdat de afsmelting van Antarctica een belangrijke bijdrage levert aan zeeniveaustijging voor de Nederlandse kust, is de recente ontdekking van smeltwaterrivieren en -meren op de Antarctische IJskap (figuur 2) slecht nieuws. Vanwege de steeds verder oplopende temperaturen onder de invloed van klimaatverandering zal het genoemde smeltwatereffect op Antarctica in de toekomst helaas een steeds grotere rol gaan spelen voor de zeeniveaustijging in Nederland. 

KNMI doet onderzoek naar de versnelde afsmelt van Antarctica 

Het KNMI doet onderzoek naar zeespiegelstijging en de bijdrage van de Antarctische IJskap. Daartoe zal het mondiale klimaatmodel EC-Earth worden gekoppeld aan een ijskapmodel van Antarctica. Met dit gekoppelde model kunnen de effecten van smeltwaterprocessen en de bijdrage aan de stijging van de zeespiegel beter bestudeerd worden. Uiteindelijk zal dit leiden tot nauwkeuriger schattingen van toekomstige zeespiegelstijging, wat voor Nederland van groot belang is om de zee ook in de toekomst buiten de deur te houden. 

KNMI-klimaatbericht door Richard Bintanja