Tornado Tricht vijftig jaar geleden

Op 25 juni 1967 werden het Betuwse Tricht en Chaam in Noord-Brabant getroffen door voor Nederlandse begrippen zeldzaam zware tornado’s. In Tricht werd een woonwijk verwoest waarbij vijf doden vielen. In Chaam trok de slurf van de tornado over een café en een camping en waren twee doden te betreuren.

Zeldzaam zwaar

Tornado’s zijn in Nederland vrij zeldzaam, ze komen gemiddeld eens in de twee jaar voor. De kracht van een tornado wordt uitgedrukt in de nieuwe schaal van Fujita (Enhanced Fujita-scale, EF) die loopt van 0 voor de lichtste tornado tot 5 voor de zwaarste. Het KNMI heeft de kracht van de tornado’s die Nederland in 1967 hebben getroffen ingeschaald op EF3 met windsnelheden van meer dan 300 km/uur. Daarmee horen deze tornado’s tot de zwaarste in de vorige eeuw

Wat is een tornado

Een tornado is een snel draaiende kolom lucht onder een onweersbui die als een slurf over het aardoppervlak trekt. De windsnelheden kunnen oplopen tot meer dan 300 km/u en een spoor van vernieling achterlaten. In Nederland hebben we meestal te maken met de zwakste variant, de EF0 met snelheden tot ongeveer 140 km/u, dit worden windhozen genoemd.

Voor het ontstaan van een tornado is een speciaal type onweersbui vereist,  de zogeheten “supercel”.  Dit is een bui die langzaam om een verticale as draait.  Deze rotatie wordt veroorzaakt door een combinatie van grote onstabiliteit (waarbij de lucht sterk afkoelt met de hoogte), veel vocht die de energie levert en een sterke windschering. Dat betekent dat de wind op grotere hoogte verandert van richting en in snelheid.

Het uiteindelijk ontstaan van een tornado is een nog ingewikkelder proces. Onder bepaalde condities weet de draaiende beweging zich te versterken vlak boven het aardoppervlak. De luchtdruk daalt dan zodanig, dat de waterdamp condenseert en zo ontstaat de karakteristieke slurf. Hozen en tornado’s worden vaak pas zichtbaar wanneer er in de roterende kolom lucht stof of zand wordt opgenomen en/of wanneer de lucht condenseert. De druppels vormen dan de trechter of slurf die draait. Het begin van zo’n slurf wordt ook wel een tuba of “funnel cloud” genoemd.

De wind- en waterhozen zijn een stuk kleiner in omvang en minder hevig.  Deze hoosjes vormen zich vaak onder een goed ontwikkelende  stapelwolk of kleinere onweersbui. De meesten hiervan worden boven de Wadden/IJsselmeer waargenomen, gemiddeld enkele tientallen per jaar.

Waarschuwingen

Hozen en tornado’s worden vaak pas zichtbaar wanneer er in de roterende kolom lucht stof of zand wordt opgenomen en wanneer de lucht condenseert. De druppels vormen dan de trechter of slurf die draait. Het KNMI krijgt vaak meldingen binnen van wind- en waterhozen (een hoos die zich boven water voordoet) en maakt er dan onmiddellijk melding van in de berichtgeving.

Windhozen en tornado’s zijn niet nauwkeurig te verwachten. Bekend is wel dat ze kunnen optreden bij specifieke weersomstandigheden waarbij hevige onweersbuien ontstaan die vergezeld gaan van zeer zware windstoten en valwinden. Maar ook wanneer die omstandigheden zich voordoen is niet met zekerheid te zeggen of tornado’s ontstaan en waar die zich voordoen.

Valwinden

Windhozen worden vaak verward met valwinden maar bij een valwind, ook wel downburst genoemd, stort de koude lucht uit de buienwolk. Op het aardoppervlak zoekt de koude lucht met een enorme snelheid een weg in allerlei richtingen waardoor door de plotselinge windtoename grote schade kan ontstaan. Bij een valwind is geen slurf zichtbaar, zoals bij een windhoos of tornado.

Wanneer zulke weersomstandigheden worden verwacht geeft het KNMI waarschuwingen uit voor zware onweersbuien met windstoten. Het KNMI werkt aan nieuwe radartechnieken  om buien waarin zich een tornado kan ontwikkelen beter te detecteren.

Enkele opvallende tornado’s, windhozen en valwinden in Nederland

Datum	Gevolgen
10 augustus 1925	Tornado’s en valwinden veroorzaken grote schade in Borculo en omgeving, bekend als de cycloon van Borculo. Er vielen 4 doden.
1 juni 1927	Tornado bij Neede waarbij 10 doden vielen
23 augustus 1950	Tornado trekt spoor van vernieling van 46 kilometer lengte op de Veluwe.
25 juni 1967	Tornado’s in Chaam en in Tricht treffen woonwijken waarbij 7 doden vielen.
11 augustus 1972	Zware waterhoos die aan land kwam treft camping op Ameland. Er waren twee doden.
17 augustus 1992	Zware windhoos treft dezelfde camping als in 1972 op Ameland. Er viel een dode.
6 oktober 1981	Windhoos treft vliegtuig bij Moerdijk waarbij 17 doden vielen.
14 juli 2010	Zware valwinden in Vethuizen en Neerkant waarbij 2 doden vielen.