Absolute temperatuurrecords door Saharahitte

Op meerdere stations in Nederland sneuvelden absolute temperatuurrecords tijdens de hittegolf vorige week. Niet eerder sinds het begin van de metingen in 1901 kwamen de temperaturen in Nederland plaatselijk boven de 40 graden. Dergelijke temperaturen werden tijdens de lange hittegolf van 15-27 juli vorig jaar niet gehaald. Wat maakte de afgelopen hittegolf dan zo bijzonder?

Ingrediënten van een hittegolf

Als de maximum temperatuur in De Bilt tenminste vijf aaneengesloten dagen boven de 25 graden uitkomt en op drie van die dagen boven de 30 graden (tropische dagen), dan spreken we van een hittegolf. Dergelijke hoge temperaturen treden op in situaties van hoge druk, dalende luchtbewegingen, veel zon, droge bodems en aanvoer van hitte van elders. In de afgelopen hittegolf kwam de maximum temperatuur in De Bilt bijna 2 graden hoger uit (37,5°C) dan tijdens de hittegolf van juli 2018 (35,7°C, zie figuur 1). Het verschil zit met name in de aanvoer van hitte.

Straalstroom

Het weer in Nederland is erg afhankelijk van de ligging van de straalstroom, een gebied met sterke, meest westenwinden in de bovenlucht. Voorafgaand aan de tropische dagen tijdens de hittegolf van 2018 lag de straalstroom een stuk noordelijker boven de Atlantische oceaan (figuur 2). Het Europese continent was warmer dan nu, wat samenhing met een splitsing van de straalstroom bovenlangs en onderlangs het continent met relatief hoge druk boven het continent. De noordelijke grens van de hete luchtmassa’s boven de Sahara lag daardoor zuidelijker dan nu. De splitsing in de straalstroom lag nu verder naar het oosten.

Depressies en een hogedrukgebied

Op de straalstroom groeien golven (ook depressies of lagedrukgebieden genoemd), die met de stroming richting Europa gevoerd worden (L in figuur 2). Voor de depressie uit waait de wind uit het zuidoosten en stuwt warme lucht ten zuiden van de straalstroom naar het noorden in de zogenaamde warme sector van de depressie (W in figuur 2). Dit voedt een noordwaartse bocht in de straalstroom voor de depressie uit (rug of hoge-drukgebied, H in figuur 2). Door de splitsing in de straalstroom worden de depressies naar het noorden afgebogen en komt de lucht uit de warme sector boven het continent terecht (zie animatie in figuur 3). Dit versterkt het hogedrukgebied boven het continent en daarmee de aanvoer van warme lucht uit het zuiden richting West-Europa. Meerdere kleinschalige depressies voeden het hogedrukgebied tijdens beide hittegolven.

Aanvoer van Saharahitte

Op het moment van de hoogste temperaturen in De Bilt is duidelijk te zien dat dit jaar de hitte uit de Sahara ons land bereikt (zie animatie figuur 3). Vorig jaar was dat door de noordelijker ligging van de straalstroom niet het geval. Ondanks dat het ook droog en zonnig was met wind uit het zuiden, bleef een absoluut temperatuurrecord in De Bilt toen uit.

Toekomstige hittegolven

De opwarming van het klimaat vergroot de kans op extreme temperaturen en hittegolven, ook als de ligging van de straalstroom en de golven daarin niet veranderen. Het is nog de vraag hoe veranderingen in de straalstroom (gaan) bijdragen aan de kans op hittegolven. Het KNMI doet hier actief onderzoek naar.

KNMI klimaatbericht door Frank Selten