Ieder jaar een verpletterend hitterecord?

Het is heet in Nederland. Mogelijk vandaag zelfs record-heet. Meestal worden temperatuurrecords verbroken met een kleine marge, zoals vandaag, maar soms worden ze echt verpletterd zoals in 2019. Het record in De Bilt uit 1947 stond toen op 35,6 ℃ maar schoot op 25 juli 2019 naar 37,5 ℃. Zoiets gebeurt natuurlijk niet ieder jaar, maar de kans op recordverpletterende temperaturen neemt toe zolang de aarde versneld opwarmt.

In één keer boven de 40 graden 

Op 25 juli 2019 schoot het temperatuurrecord in Nederland in één keer van 38,6 ℃ (Warnsveld, 23 augustus 1944) naar ruim boven de 40 graden (gemeten op meerdere meetpunten, met een maximum van 40,7 ℃ in Gilze-Rijen). Het 75 jaar oude record werd die dag verpletterd met meer dan twee graden. 40 graden was een waarde die weinig meteorologen op dat moment voorstelbaar achtten. Toch was het opeens de realiteit. Vorig jaar gebeurde in Noordwest-Canada en -Amerika iets vergelijkbaars. Langjarige hitte records werden op meerdere plekken met meer dan 5 graden verbroken. 

De hitte komt uit het zuiden 

Deze dagen is het opnieuw zeer warm in Nederland. Aan de oostflank van een ondiep lagedrukgebied dat voor de kust van Spanje richting Engeland trekt, stroomt warme lucht naar Nederland. Ook op hoogte (850 hPa) is de lucht rond de 10 graden warmer dan normaal (figuur 1). Met hoge druk in onze buurt is het ook heel zonnig. Een typische weersituatie kortom, waarbij het in Nederland tropisch warm kan worden.  

Het huidige hitterecord was begin vorige eeuw vrijwel onmogelijk 

In de meest recente verwachtingen zal de maximum temperatuur in De Bilt het huidige record voor De Bilt (37,5 ℃) uit 2019 vandaag niet evenaren. Niet zo heel gek, want op basis van de historische meetreeks in De Bilt kunnen we berekenen dat het huidige record in het huidige klimaat een herhalingstijd heeft van rond de 30 jaar (onzekerheid 13-280 jaar). Het vorige record in De Bilt (35,6 ℃ in 1947) kunnen we in het huidige klimaat inmiddels eens in de 5 jaar verwachten (onzekerheid 3-10 jaar). Maar in het historisch klimaat van rond 1900 was zelfs 35,6 ℃ al zeer onwaarschijnlijk (herhalingstijd tenminste 150 jaar). Of het “piepjonge” hitterecord uit 2019 verbroken gaat worden, hangt af van subtiele factoren zoals bewolking en nuances in wind(richting).  

Hoe harder het opwarmt, hoe sneller records sneuvelen 

Records zullen vaker worden gebroken in een opwarmend klimaat. Stel je voor dat je een “weerrecordjager” bent op een planeet waar de gemiddelde temperatuur constant is. Op een zekere dag begin je met meten. Op die dag heb je direct je eerste record te pakken (je eerste meting is altijd een record). De volgende dag is de kans op een record al kleiner. Je zult merken dat hoe langer je meet, hoe kleiner de kans is dat je nieuwe records vangt; je moet steeds langer wachten.

In een opwarmend klimaat ligt dat anders. Als de temperatuur ieder jaar gemiddeld namelijk iets hoger ligt, is de kans om na enkele jaren een nieuw een record te vangen ook een stuk hoger. Met de natuurlijke variatie van jaar tot jaar, betekent dit dat de kans op grote uitschieters ook toeneemt. Als de temperatuur met constante snelheid toeneemt (lineair), is ook de kans op recordverplettering constant (en hoe steiler de temperatuurstijging, hoe hoger de kans). Maar als de klimaatopwarming in snelheid toeneemt met de tijd (dus als de gemiddelde temperatuurstijging elk jaar hoger is dan het jaar ervoor), neemt de kans op recordverplettering ook ieder jaar toe.