In memoriam Herman Bijvoet (1918-2000), vooraanstaand meteoroloog en oud-directeur KNMI

Op 29 maart overleed Herman Bijvoet, oud directeur van het KNMI. Bijvoet heeft veel betekend voor de meteorologie en doorliep een unieke loopbaan. Hij werkte zich door zelfstudie en nooit aflatend enthousiasme voor zijn vak op van weeramateur tot een van de belangrijkste meteorologen van zijn tijd en bracht het tot hoofddirecteur van het KNMI.

Zijn eerste kennismaking met de meteorologie dateert uit de jaren dertig toen hij gelegerd werd op de "School Meetafdeling" van de vliegbasis Soesterberg. In die jaren werkte hij al voor het KNMI als vrijwillig waarnemer voor "onweders en optische verschijnselen". Na als administrateur werkzaam te zijn geweest in een Amsterdamse ijzerhandel, begon zijn professionele loopbaan op 15 september 1942, toen de vooraanstaande meteoroloog en KNMI-directeur Prof. Bleeker hem in dienst nam. Met alleen HBS B ging Bijvoet door zelfstudie moeiteloos de concurrentie aan met de wetenschappers in De Bilt. Naast zijn werk bij het KNMI dook hij in de boeken en maakte hij zich de benodigde wis- en natuurkunde eigen. In korte tijd ontwikkelde Bijvoet zich tot een van de belangrijkste meteorologen van het land. Door zijn praktische vindingen en tal van belangrijke publicaties plaatste hij zich in de voetsporen van Buijs Ballot. Zo heeft Herman Bijvoet veel betekend voor de introductie van de numerieke weersvoorspelling, de rekenmodellen van de atmosfeer waarop de weersverwachtingen zijn gebaseerd. De basis hiervoor legde hij in de jaren vijftig met een belangrijke publicatie over de atmosferische circulatie. De meteorologen in de weerkamer maakten toen al dagelijks gebruik zijn eerste vinding uit 1949, het Bijvoet-diagram, waardoor de aërologische voorspelmethoden beter konden worden toegepast. De stormramp van 1953 maakte diepe indruk op Bijvoet, die tijdens de cruciale uren samen met meteoroloog Postma de dienst uitmaakte in De Bilt. Naar aanleiding van die ramp schreef hij een verhandeling over noordwesterstormen op de Noordzee, die wetenschappelijk als grote aanwinst werd bestempeld. In 1957 introduceerde Bijvoet een schaal die het mogelijk maakt uit een combinatie luchtdrukverschillen en zeewatertemperaturen de wind boven zee nauwkeuriger te voorspellen, in de weerkamer bekend als het zogeheten Bijvoetschaaltje. In 1965 volgde een verhandeling voor het signaleren van zich snel ontwikkelende zware stormen op gematigde breedten.

Ook de introductie van de meerdaagse verwachting in de jaren zestig danken we aan Bijvoet. Op eigen initiatief begon de toenmalige weerdienstleider met de ontwikkeling van de driedaagse weersverwachtingen. Hij ontwikkelde andermaal een grafische methode waaruit weerkaarten voor de komende dagen konden worden afgeleid.

Uiteindelijk kreeg hij ook de waardering die hij allang had verdiend. In 1970 werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. In 1975 werd hem een eredoctoraat (doctor honoris causa) toegekend door de Vrije Universiteit Amsterdam. In de jaren 1976-1983 was hij hoofddirecteur van het KNMI, maar ondanks zijn drukke managementfunctie bleef zijn hart bij de meteorologie. Dat bleef ook zo na zijn pensionering. Tot zijn laatste jaren, die hem heel zwaar vielen door het vroege overlijden van zijn vrouw en problemen met zijn eigen gezondheid, bleef hij zich inzetten voor de meteorologie, met name voor de amateur-meteorologie. Ook de nieuwe generatie meteorologen houdt hem hoog getuige het erelidmaatschap dat de jonge Nederlandse Vereniging van Beroepsmeteorologen hem toekende. Tijdens zijn directiejaren van het KNMI wist hij de samenwerking tussen amateurs en professionals nieuw leven in te blazen. De laatste keer sprak ik hem op het zilveren jublieumfeest van de Vereniging voor Weerkunde en Klimatologie, de organisatie van weeramateurs. Bijvoet was het stralende middelpunt van het gezelschap, terwijl achter zijn rug de slopers het oude KNMI-gebouw tegen de vlakte gooiden. Met weemoed in zijn stem zei hij: "in de jaren vijftig heb ik gezien hoe het stukje voor stukje werd opgebouwd en nu ben ik er getuige van hoe het wordt afgebroken". Symbolisch was dat de afsluiting van een voor de hele meteorologie belangrijk tijdperk, waaraan Herman Bijvoet als de Buijs Ballot van de 20e eeuw een belangrijke bijdrage heeft geleverd.

Harry Geurts, persvoorlichter KNMI, met dank aan Baltus Zwart, oud meteoroloog KNMI